Begraafplaatsen

In de negentiende eeuw lieten veel families op eigen grond een begraafplaats of grafkelder aanleggen. Er zijn zo honderden kleine begraafplaatsen ontstaan, meestal op eigen terrein, verstopt in het landschap. Bij het Zuid-Hollandse dorp Monster werd in de negentiende eeuw door de familie Herckenrath ook een eigen grafkelder gebouwd.

Nederland kent zo'n 250 Joodse begraafplaatsen. Per provincie zijn behoorlijke verschillen in het aantal Joodse begraafplaatsen. Zo kent Zeeland slechts zes Joodse begraafplaatsen, waarvan twee in Middelburg. Dat betreft niet een oude en een nieuwe, maar een Hoogduitse en een Portugese. Bovendien kan Middelburg bogen op een belangrijke rol in de Joodse geschiedenis.

Nederland kent enkele tientallen particuliere familiebegraafplaatsen. Solitair gelegen in bos of weide geven ze mede vorm aan het funeraire landschap. Veel adellijke families hebben voor zichzelf een aparte plek gecreëerd in de nabijheid van hun kasteel of buitenplaats. Niet alle families mochten of konden een eigen begraafplaats op landgoed of eigen grond aanleggen en kozen dan voor een plek op een bestaande begraafplaats of maakten daarmee de aanleg van zo'n begraafplaats mogelijk.

De vanaf 1929 aangelegde gemeentelijke begraafplaats van Maarssen bestaat uit een langwerpig, schuin ten opzichte van de Vecht gelegen perceel, dat niet overal even diep is. In de zuidelijke hoek bevindt zich een achtzijdige, van een koepeldak voorziene, aula. Van daaruit lopen drie brede met kastanjes beplante lanen de begraafplaats op. Tussen de lanen bevinden zich een aantal gebogen paden. Meer naar het noordwesten liggen latere uitbreidingen waar sprake is van een formele rechthoekige aanleg in vierkante perken, gescheiden door hagen.

Historische gegevens

De huidige R.K. begraafplaats aan de Straatweg tussen Maarssen en Breukelen dateert uit 1828. Voor die tijd kende Maarssen slechts één kerkhof waar alle inwoners, katholiek of protestant, begraven werden. Deze begraafplaats was rond de huidige Nederlands Hervormde kerk gesitueerd.

Bij Koninklijk Besluit van 22 augustus 1827 werd het begraven in kerken met ingang van 1 januari 1829 verboden. Tevens werd bepaald dat in elke gemeente een begraafplaats van tenminste 25 bij 25 meter moest worden ingericht, gelegen buiten de bebouwde kom. In dorpen met minder dan 1000 zielen mocht echter de bestaande begraafplaats in gebruik blijven. In Maarssen bleef dan ook het kerkhof naast de kerk de enige begraafplaats.
Dat duurde niet lang. Onder pastoor G. van Nooy werd een eigen R.K. begraafplaats aangelegd achter de kerk op Beresteyn (gebouwd in de jaren 1755-1759 en dienst gedaan tot 1885). In 1879 liet pastoor Essink het kerkhof vergroten naar de Oostzijde aan de Vecht. Later volgden nog diverse uitbreidingen.

Ariënsmonument

Eén van de meest markante onderdelen van de begraafplaats is het graf van Dr. Alphons Ariëns. Een sober grafmonument met de inscriptie "Ariëns Priester" siert zijn laatste rustplaats. Aanvankelijk bestond het monument uit een kleine kapel die om het graf was gebouwd. In 1969 werd dit monument vervangen door een nieuw monument, bekostigd door het NKV.

Alphons Ariëns was pastoor in Maarssen van 1908 tot 1928. Hij was grondlegger van de katholieke arbeidersbeweging, stuwende kracht in de katholieke drankbestrijding en één van diegenen die aan de basis stonden van de katholieke vrouwenbeweging. (2002)

Literatuur

• Een eeuw Heilig Hart Parochie Maarssen, I. van Veldhuizen (1985)

De funeraire geschiedenis van de grote steden in Nederland wordt vaak relatief eenvoudig voorgesteld. Vanaf de vroegste tijden werd in de kerken en op de omringende hoven begraven. In een enkele stad werden vanaf de zestiende of zeventiende eeuw ook wel de bolwerken gebruikt om te begraven. In sommige steden vinden we op die plaatsen nog wel Joodse begraafplaatsen, vaak niet meer in gebruik. In de negentiende eeuw kwam de grootste verandering. Nieuwe regels werden afgekondigd en oude begraafplaatsen in de steden dienden gesloten te worden. Nieuwe moesten aangelegd worden, het liefst buiten de stad, weg van de bebouwing. Er zijn voorbeelden te over waar deze nieuwe begraafplaatsen, groots en groen, werden aangelegd. Soms kwamen er tuin- en landschapsarchitecten aan te pas en vandaag de dag is het op veel van die begraafplaatsen nog steeds aangenaam verpozen. Zover het gangbare verhaal, want niet in alle steden ging het zo. Het is veeleer een verhaal van langzame aanpassingen, pogingen om de oude begraafplaatsen te behouden of om uitstel.

Meestal als er over de aanleg van een nieuwe begraafplaats wordt gesproken krijg je een verhaal van ontwerptekeningen, kosten en de uiteindelijke realisatie. In werkelijkheid is de ontstaansgeschiedenis van een begraafplaats vaak tijdrovender, ingewikkelder en kostbaarder dan in eerste instantie lijkt. Zo ging het ook met de Noorderbegraafplaats in Leeuwarden. Bijna honderd jaar geleden werd de begraafplaats geopend, maar de totstandkoming ging niet van een leien dakje, getuige het volgende verhaal.

Een verhaal over de aanleg, teloorgang en restauratie van een dodenakker

De Algemene Begraafplaats Spanjaardslaan in Leeuwarden is een zeer bijzondere begraafplaats. Met zo'n opmerking beginnen vraagt onmiddellijk om nadere uitleg. De nu gesloten begraafplaats aan de huidige Spanjaardslaan is in zijn tegenwoordige vorm bijzonder door zijn aanleg en zijn ingetogenheid. De begraafplaats is ook bijzonder vanwege de plaats waar deze ligt. De geschiedenis van de omgeving waar zich sinds 1833 de begraafplaats bevindt, gaat vrij ver terug en laat zich verbinden met een aantal hoogtepunten uit de vaderlandse geschiedenis.

De stad Kuinre

Kuinre is een klein plaatsje in de uiterste noord-westhoek van Overijssel. In 1385 kreeg het stadsrechten. Gelegen bij de monding van de riviertjes de Linde en de Tjonger aan de Zuiderzee was het een plek die hoge heren aantrok. De bisschop van Utrecht gaf rond 1165 opdracht om bij Kuinre een burcht aan te leggen. Tevens werd een nieuwe monding van de Linde gegraven waarlangs zich de nederzetting Kuinre ontwikkelde. De burcht trok andere krijgsheren aan, zoals de graaf van Holland.

Enige kilometers ten noorden van Vlissingen in een bocht van de weg naar Koudekerke ligt de historische buitenplaats Moesbosch. In 1806 kocht mr. Abraham van Doorn, geboren te Essequebo op 17 juni 1760, de buitenplaats nadat hij een jaar eerder al de nabijgelegen buitenplaats Der Boede had gekocht. Daarmee mocht Van Doorn zich Heer van de Boede noemen. Sinds 1583 was de heerlijkheid Koudekerke in bezit van de nabijgelegen stad Vlissingen. Hier stond al in de veertiende eeuw een zogenaamde ridderhofstede, waarover in de kronieken gesproken wordt als "...der Boeden-Ambagt, waar in het Ridderlyk Slot en Stamhuis van der Boede praalt".