Poëzie voor de gestorvenen: Obergum (Groningen)
De stèle van Willem de Boer
ALTIJD VLIJTIG, WERKZAAM ZORGEND
WAS HIJ ONS EEN LIEVE ZOON
MAAR ACH HOE ONVERWACHTS
KWAM HIER DE DOOD
DOOR MENSENHAND WAS HET
IN EEN OGENBLIK BESLIST
HOE NODE HIJ DOOR ONS
OUDERS KON WORDEN GEMIST
GEEN OUDERLIEFDE GEEN
VRIENDENTROOST KON BATEN
IN DE BLOEI ZIJNER JEUGD
MOEST HIJ DEES AARD VERLATEN
Op 12 januari 1914 stierf Willem de Boer, 22 jaar oud. Slachtoffer van zinloos geweld, zoals we kunnen lezen in het Nieuwsblad van het Noorden van 13 en 14 januari 1914.
Waar een paar jongens met elkaar op de vuist gingen om een meisje, wilde hij bemiddelend optreden. Hij heeft het met de dood moeten bekopen. Is het verlies van een kind voor ouders al een dramatisch gebeuren, het al bejaarde ouderpaar de Boer verloor in Willem hun enig kind én kostwinner.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van december 2009
Poëzie voor de gestorvenen: Siddeburen (Groningen)
Bij de zerk van Jan Ernst Henderiks Meijer
DE AARDE, DIE HIJ EENS BEBOUWDE,
WAAROP HIJ 'T GRAZEND VEE AANSCHOUWDE,
EN STEEDS VERZORGDE MET VEEL LUST,
IS NU ZIJN STOF TOT PLAATS DER RUST;
GOD RIEP HEM VAN DE AARDSCHE DINGEN,
ZIJN ZIEL LEEFT NU VOOR HOGER KRINGEN,
OM DAAR VERHEVEN BOVEN T STOF,
TE LEVEN IN HET HEMELHOF.
Jan Ernst Henderiks Meijer was blijkbaar een boer met een gemengd bedrijf: graan en vee. Een boer, die met veel plezier zijn werkzaamheden verrichtte. Dezelfde aarde, die hij bewerkte, is nu rustplaats voor zijn stof geworden. God riep hem weg van de aardse zaken: de ziel, gescheiden van het stoffelijk lichaam, leeft nu voor hoger kringen. Wat heeft de dichter daarmee bedoeld?
Moeten we denken aan een landbouwer, die lid is geweest van allerlei instanties op zijn vakgebied, van verenigingen, van belangengroeperingen, of van het kerkbestuur om maar iets te noemen? De aardse kringen. Zouden dan de hoger kringen betrekking hebben op de engelen, de zaligen, de schare, die niemand tellen kan? De kringen rond Gods troon, die Hem de lofzang zingen. Zou de hemelhof een hofstee van hoger orde zijn?
Het zijn even zovele vragen, die opkomen bij het lezen van dit grafdicht. Het grafdicht schetst in elk geval heel duidelijk de werkelijkheid, waarin deze landbouwer leefde en waar hij naartoe leefde. De zerk van Meijer, voorzien van veel doodssymboliek, bevindt zich naast de hervormde kerk.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van september 2009
Poëzie voor de gestorvenen: Texel
Op een van de mooiste plekken van Texel, de Hoge Berg, bevindt zich naast de Sowjetbegraafplaats "Loladse" de begraafplaats van Oudeschild, de thuishaven van de vissers van het eiland. Bij alle onzekerheden in het leven, maakt het toegangshek van de dodenakker 
ons deelgenoot van een onontkoombare zekerheid in de woorden:
Ook u ... Wacht ik.
Op deze dodenakker trekt een zerk de aandacht door de afbeelding en het grafdicht daarop. Het is de zerk op het graf van Pieter M. de Waard. Geboren op 5 november 1829, vond hij de dood op 25 augustus 1876.
De afbeelding toont ons een schip in stormweer. Het grafdicht verhaalt ons de afloop van het gevecht met de elementen, dat verloren werd.
DE WAARD die jammervol
In Zee de dood moest vinden
Rust hier beweend bemind
Door bloedverwant en vrinden
Wijst de dood in zee op verdrinking, hoe hij aan land is gekomen,daarvan spreekt het grafdicht niet.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van juni 2009
Poëzie voor de gestorvenen: Zuiderbegraafplaats, Groningen
TROUW VOOR ANDREN WAKEND
IN RUWEN WINTERNACHT
WERD GIJ, BRAVE MAKKER,
SCHAND'LIJK OMGEBRACHT.
MAAR WERD UW LICHAAM
NEERGEVELD,
UW GEEST LEEFT VOORT; SPIJT
WREED GEWELD.
In de nacht van 7 op 8 december 1895 werd Adam van Vliet om het leven gebracht. In de uitoefening van zijn functie als agent van politie te Groningen. Geweld tegen ambtsdragers is dus blijkbaar iets van alle tijden. Hij was nog maar 34 jaar oud.
Het moet voor zijn echtgenote, die meermalen met hem aan het graf van één van hun kinderen heeft gestaan, een zware slag zijn geweest. Het grafdicht zal overigens niet van haar, maar van collega's van Adam zijn geweest. Het "brave makker" wijst in die richting.
Adam van Vliet ligt begraven op de Zuiderbegraafplaats te Groningen.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van maart 2009
Poëzie voor de gestorvenen: Heeg (Friesland)
Bijna 49 jaar oud was Antje Alles Fortuin, toen ze overleed op 18 mei 1879. Er moet een hechte band hebben bestaan tussen haar en haar echtgenoot Sietze Eisma, met wie ze op 9 september 1848 in het huwelijk was getreden. Hij heeft het neergelegd in het aan haar gewijde grafdicht.
HIER LIGT MIJN HOOP IN ROUW GEBUKT,
DEES TAK WERD VAN DEN STAM GERUKT;
MIJN ECHTVRIENDIN DIE GOD MIJ GAF,
ZIJ RUST HIER IN DIT STILLE GRAF.
De eerste versregel vergt enig nadenken. Wat Sietze Eisma had gehoopt, was blijkbaar werkelijkheid geworden in zijn echtgenote. Daarom kon hij met haar dood en staande bij haar graf zeggen: hier ligt mijn hoop. Zij was het voorwerp van zijn hoop. Haar heengaan betekende niet minder dan, dat zijn hoop in rouw gebukt ging. Die hoop staat dan voor hemzelf. De band, die het echtpaar met elkaar had, stond als een stevig gewortelde boom. Weer en wind krijgen op zo'n boom nauwelijks vat op. Toch kan het soms zo stormen, dat grote, zware takken het begeven. Dat beeld werd in dit grafdicht neergelegd.
Op 16 maart 1885 overleed ook Sietze Eisma.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van februari 2009
Poëzie voor de gestorvenen: Beetgum (Friesland)
Op het ommuurde en hooggelegen kerkhof rond de oorspronkelijk aan St. Martinus gewijde kerk bevindt zich de grafkelder van de adellijke familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg. Dit geslacht heeft veel macht gehad niet alleen in het dorp, de grietenij en de provincie, maar ook - evenals elders het geval is geweest - in het bestuur van de kerk.
Toen in 1765 een zekere dominee Gerardus Theodorus de Cock een beroep kreeg naar Beetgum, tekenden een aantal gemeenteleden bezwaar aan, omdat zij hem te vrijzinnig vonden. Het was baron Georg Frederik thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, die er mede voor heeft gezorgd, dat dominee De Cock toch predikant kon worden in Beetgum. Deze dominee De Cock was de oud-oom van dominee Hendrik de Cock. Hem kennen we als voorman van de rechtzinnigen, die de hervormde kerk van hun dagen te vrijzinnig vonden en zich afscheidden, bekend als de Afscheiding van 1834. Eén van de twee ingangen aan de zuidkant van de kerk is duidelijk de ingang geweest voor de familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg en tevens toegang tot een grafkelder. De bekroning van deze ingang is voorzien van de naam van één der leden van dit geslacht en van een schedel. Het jaartal 1669 slaat op de herbouw van het schip van de kerk, zoals we kunnen opmaken uit een gevelsteen, die de eerste steenlegging memoreert.
Een enkele grafsteen op het kerkhof is voorzien van een grafdicht. Het is aangebracht op de stèle op het graf van Pieter Boomsma, die in 1956 overleed op 22-jarige leeftijd. Het grafdicht luidt:
OP ZACHTE WIEKEN STREEK DE
DOOD ONZICHTBAAR OP HEM NEER
DAAR RIJST HET 'S HEMELS
MORGENROOD
ONS DIERBRE IS NIET MEER
Mogen we uit de woorden OP ZACHTE WIEKEN STREEK DE DOOD ONZICHTBAAR OP HEM NEER opmaken, dat het overlijden van Pieter niet werd verwacht of is hij tijdens een ziekbed stil "weggegleden" in de dood? Hoewel het gedicht niet met zoveel woorden uiting is van een christelijke geloofsovertuiging, zouden de woorden DAAR RIJST HET 'S HEMELS MORGENROOD toch aan kunnen geven, dat met de dood niet alles is gezegd.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van december 2008
Poëzie voor de gestorvenen: Lekkum (Friesland)
CLAUU(=D)ITUR HOC MECUM CONJUX DULCISSIMO SAXO
OPTIMAQUE ANTE SUUM FILIA RAPTA DIEM
HIS NIHIL IN VITA FUERIT MIHI D(=C)ARIUS OLIM
HIS TUMULO JUNGI NUNC QUOQUE DULCE MIHI EST
Even ten noorden van Leeuwarden, gelegen aan de Dokkumer Ee, ligt het dorp Lekkum. Op het kerkhof, waarop ook de legendarische dominee Zelle, achterneef van Mata Hari, zijn laatste rustplaats vond, valt het oog op een zerk voorzien van een tekst in het Latijn. De tekst draagt, vanwege het ritme, een sterk poëtisch karakter. In vertaling luidt de tekst:
ONDER DEZE STEEN IS MET MIJ BEGRAVEN MIJN ZEER GELIEFDE ECHTGENOTE
EN ONZE VOORTREFFELIJKE DOCHTER, GESTORVEN VOOR HAAR TIJD
DIERBAARDER DAN ZIJ ZOU MIJ NOOIT MEER IETS IN HET LEVEN ZIJN
DAAROM IS HET MIJ GOED IN DIT GRAF MET HEN VERENIGD TE ZIJN
De zerk dekt het graf van
zijn echtgenote en hun enig kind. Geboren in 1742 in de pastorie als zoon van de strijdbare dominee Abraham Wassenbergh, zal hij ongetwijfeld meermalen in de studeerkamer van zijn vader hebben vertoefd. Mogelijk is daar de basis gelegd voor zijn belangstelling voor de klassieken en zijn wetenschappelijke loopbaan. Vooraanstaand wetenschapper op het gebied van de Griekse taal- en letterkunde werd hij de eerste hoogleraar, die officieel als gewoon hoogleraar het Nederlands doceerde. Deze leerstoel bekleedde hij aan de Academie te Franeker. Naast de klassieken en de Nederlandse letterkunde, heeft ook de Friese taal- en letterkunde veel aan hem te danken.
Wassenbergh, die zijn dochter en echtgenote overleefde, overleed in 1826.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van november 2008
Poëzie voor de gestorvenen: Den Burg (Texel)
Tussen de zerken en grafstenen op het kerkhof van de hervormde kerk van Den Burg (Texel) valt een zerk op, die is voorzien van een grafdicht. De zerk is oud en gescheurd, de taal van het grafdicht is Engels.
THE RISING MORN' CAN NOT ASHURE
THAT WE SHALL END THE DAIJ
FOR DEATH STAND READIJ AT THE DOOR
TO SNATCH OUR LIFE AWAIJ
BUT GRIEVE NOT FOR ME MIJ PARENTS DEAR
THOUGH I IN A FOREIGN COUNTRIJ LIE BURIJD HERE
GRIEVE NOT FOR ME FOR IT IS ALL IN VAIN
IN HEAVEN I HOPE TO MEET AGAIN
vrij vertaald:
Het begin van de dag biedt niet de zekerheid
Dat we het eind van die dag zullen beleven
Want aan de deur staat de dood gereed
Om ons het leven te ontrukken
Maar heb geen verdriet lieve ouders om mij
Ofschoon ik begraven lig in de vreemde
Heb geen verdriet om mij dat heeft geen zin
In de hemel immers zullen we elkaar weer ontmoeten
Henry Barker verdronk, toen op 28 september 1817 de Engelse schoener van kapitein William Barker schipbreuk leed op de haaksgronden bij Texel. Van de vijfkoppige bemanning, die in het want en de masten z'n toevlucht had gezocht, verdronken de stuurman en de 14-jarige Henry Barker, neefje van de kapitein. Zij waren reeds in zee gesprongen, voordat hun redders arriveerden.
De terugreis naar Engeland zonder Henry moet kapitein Barker zwaar zijn gevallen. Daar immers zou hij Henry's ouders ontmoeten, die hun zoon na deze dramatisch verlopen zeereis niet meer terug zouden zien. Hebben zij ooit het graf van hun zoon met eigen ogen kunnen aanschouwen om troost te putten uit de woorden van dit grafdicht?
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van september 2008
Poëzie voor de gestorvenen: Winschoten (Groningen)
Grafmonument van dokter Mattheüs Johannes van Olm
Niet ver van de ingang van de begraafplaats aan de Hofstraat te Winschoten valt het grafmonument van dokter Mattheüs Johannes van Olm op. Het imponeert door het gebruikte materiaal, de beeltenis van de arts en het gedicht aan hem gewijd.
DE KAARS, DIE, IN HET HUIS ONTSTOKEN,
HAAR ZACHTE LICHT RONDOM VERSPREIDT
VERTEERT ZICHZELF BIJ 'T MILDE GEVEN;
ZÓÓ, DIENEND, GAF OOK HIJ ZIJN RIJKE LEVEN
GEZIN EN KRANKEN LIEFD'RIJK TOEGEWIJD.
Het esculaapteken als embleem van de arts staat centraal opgericht in het gedicht. Mattheüs Johannes van Olm, die geboren werd op 13 augustus 1863, overleed op 13 februari 1929. Van Olm was geliefd in Winschoten. Eén van de straten van Winschoten kreeg zijn naam. Van 2003 tot 2006 was aan deze M.J. van Olmstraat de brouwerij gevestigd, die aan haar bier de naam OLM gaf, genoemd naar de straat en dus indirect naar dokter van Olm. In de Provinciale Groninger Courant van 1 februari 1916 lezen we een voorval, waarbij dokter van Olm betrokken werd:
Hedenavond halfacht geraakte de hoogbejaarde rentenier mr. G.
Tresling, wonende in het hotel Concordia alhier bij onze gasfabriek in
het Winschoterdiep. De directeur, de heer Klaassens, en de heer
Wielens, hoorden hulpgeroep, vlogen toe en redden den heer T.
Met moeite werd het bewustzijn weer opgewekt en in allerijl dr. van
Olm ontboden. Per brancard is de ruim 70 jarige grijsaard naar huis
vervoerd. Gisteravond laat was de toestand nog zorgelijk.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van augustus 2008
Poëzie voor de gestorvenen: Gaastmeer (Friesland)
De overlijdensdatum van Evert Dijkstra en zijn zoon Lolke, 8 februari 1943, doet de vraag rijzen of beiden ten gevolge van oorlogshandelingen het leven lieten. Evert Dijkstra zou ruim een week later 32 jaar geworden zijn, Lolke was bijna 7 jaar oud.
De tekst onder op de steen uit het evangelie naar Johannes, hoofdstuk 13 vers 7, is een tekst uit de geschiedenis van de voetwassing. Jezus heeft vóór het Paasfeest de voeten van zijn leerlingen gewassen en ontmoette daarbij verzet van de kant van Petrus: "Here, wilt Gij mij de voeten wassen?" Jezus heeft hem toen geantwoord: "Wat Ik doe, weet gij nu niet, maar gij zult het later verstaan." Het zijn deze woorden, die we vinden op de steen.
Hoewel uit het verband van genoemde geschiedenis gehaald, begrijpen we, dat met deze woorden de nabestaanden uiting wilden geven aan hetgeen op dat moment niet te vatten was, maar wat ze wel wilden plaatsen in gelovig perspectief. Dat gelovig perspectief komt ook sterk naar voren in het grafdicht, dat we trouwens ook wel elders op kindergraven tegenkomen:
EEN KIND, TE VROEG AAN
'T MOEDERHART ONTRUKT
O NEEN, EEN BLOEM DOOR ENGELENHAND
VOOR 'T EDEN GODS GEPLUKT
Vader en zoon zijn echter niet overleden ten gevolge van oorlogshandelingen, maar werden slachtoffer van baldadigheid, die beiden het leven kostte.
In een verslag in de Leeuwarder Courant van 9 februari 1943 lezen we hoe het schippersechtpaar Dijkstra elders op bezoek ging en een paar meisjes bereid had gevonden aan boord van het schip op de kinderen te passen. Bezoek van een paar jongens aan de meisjes werd door de meisjes niet op prijs gesteld. In reactie hierop stopten de jongens de schoorsteen van het schip dicht. Na terugkomst van het schippersechtpaar vertrokken de meisjes en ging het echtpaar naar bed. De gevolgen van het dichtstoppen van de schoorsteen waren rampzalig. Door kolendampvergiftiging verloren vader Evert Dijkstra en de oudste zoon Lolke het leven.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van juni 2008