Maar liefst drie Joodse begraafplaatsen kende de stad Groningen ooit. Tot ongeveer halverwege de twintigste eeuw bestonden ze alle drie nog, maar de oudste is ondertussen verdwenen. De twee resterende begraafplaatsen getuigen nog van het Joodse leven in de stad Groningen. De verdwenen Joodse begraafplaats is wel een verhaal waard, ondanks dat ze er niet meer is.
Het dorp Lekkerkerk is in de middeleeuwen ontstaan op een oeverwal langs de Lek. Het dorp werd voor het eerst vermeld in de dertiende eeuw maar de kerk is mogelijk ouder. Al vroeg was er in het dorp sprake van een kleine Joodse gemeenschap die uiteindelijk ook een eigen begraafplaats kreeg.
Lang geleden lag hier land, leefden er zo nu en dan mensen en leek het alsof dat altijd zo zou zijn. Rond het begin van onze jaartelling kreeg de zee het hier echter voor het zeggen. Bijna twee millennia lang werd er gevist en voeren er schepen en leek het er ook op of dit altijd zo zou zijn. Totdat de mens ingreep en deze ondiepe zee eerst afdamde (Afsluitdijk 1932) en later voor een groot deel inpolderde.
Aan de Celebeslaan in Eindhoven, stadsdeel Tongelre, ligt tegenover het Lorentz Casimir Lyceum in een bosperceel de voormalige Joodse begraafplaats van Tongelre. Het perceel is van dichtbij nog goed te herkennen, gelegen op een lichtelijk verhoogd terrein en met verzakkingen in de vorm van graven. Even verderop raast het verkeer voorbij op de Eisenhowerlaan, die al snel overgaat in de A 270. Vanwege de aanleg van deze weg moest de begraafplaats in de jaren zestig van de twintigste eeuw verdwijnen.
Aan de westzijde van Ameland ligt het dorp Hollum. Het dorp gaat terug tot de middeleeuwen net zoals de kerk. De eerste kerk moet hier rond het jaar 1000 zijn gebouwd en daar werd vanzelfsprekend ook begraven. Mogelijk dat er nog iets verder naar het westen in het dorp Sier rond die tijd ook al werd begraven, maar dat dorp is verdwenen, net als in het oosten het dorp Oerd.
Bergeijk ‘t Hof kent naast een protestante en katholieke begraafplaats ook een gesloten kerkhof, namelijk het kerkhof bij de monumentale Hofkerk in Bergeijk, het voormalige Petruskerkhof. Hoewel het kerkhof een katholieke signatuur heeft, is het kerkhof al sinds het begin van de negentiende eeuw eigendom van de gemeente Bergeijk.
De Deventer historicus H.J. van Baalen, schrijver van onder meer ‘Joods leven Deventer en omstreken’, noemt de Joodse begraafplaats van Den Nul ‘het vermoedelijk meest vergeten Joodse begraafplaatsje van Nederland…’. Klein is de begraafplaats in ieder geval, maar vergeten is de begraafplaats zeker niet. Ingehaald door naoorlogse bebouwing ligt de begraafplaats er anno 2016 verzorgd bij. De kleine dodenakker is aan twee zijden voorzien van een modern hekwerk en aan de andere twee zijden begrenst door een heg. Een eenvoudige tekstplaat laat de bezoeker of passant zien dat het om een Joodse begraafplaats gaat. Wie zich verdiept in de naam op de grafsteen, leert een stukje van de geschiedenis van de regio kennen.
In het strategische grensgebied bij de Dollard in het noordoosten van Groningen was niet altijd duidelijk waar die grens precies liep. Na verschillende overstromingen in het grensgebied werd begin zeventiende eeuw begonnen met het terugdringen van de zee. Niet alleen de verdediging tegen de zee werd aangepakt, maar ook tegen de Spanjaarden waarmee de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden destijds verwikkeld was in de Tachtigjarige Oorlog.
Ten zuidwesten van het dorp Vaals in Zuid-Limburg liggen in de oksel van de Linderweg en de Eschberg achtereenvolgens de hervormde, de Joodse en de gemeentelijke begraafplaats. Misschien wel de drie hoogstgelegen begraafplaatsen in Nederland, want het terrein hier ligt zo’n 225 meter boven NAP.
Eerder al deden Henk Hin en Beerend Wietsma verslag van hun zoektocht naar oude graven en grafmonumenten op de kerkhoven in Heemskerk, gelegen rond de Dorpskerk en de Laurentiuskerk. In dit artikel nemen ze de gemeentelijke begraafplaats 'Eikenhof', gelegen aan de Marquettelaan, onder de loep.