* nabij Osnabrück (Dui.) 1691 - † Sappemeer 23 januari 1778
Van 1680 tot 1908 was er een Lutherse gemeente in Sappemeer. Van oorsprong bestaande uit "vreemde arbeyderen", die in het begin van de 17e eeuw uit Oost- Friesland, Oldenburg, Lüneburg en Westfalen naar Hoogezand en Sappemeer kwamen om het Sappemeer droog te maken en turf te steken. Begonnen met samenkomsten in "privat-huysen en schuiren", werd in 1686 te Hoogezand een onderkomen gekocht en een proponent (d.i. iemand, die is toegelaten tot de Evangeliebediening, maar nog geen predikant is) aangesteld voor de pastorale arbeid in Hoogezand en Wildervank. In 1707 kreeg Hoogezand haar eerste officiële predikant. Het kerkje echter was zo bouwvallig geworden, dat er iets nieuws moest komen en daartoe verwierf men "een huis met een plaats" te Sappemeer. In 1715 kwam er een nieuwe dominee die zo onmatig dronk, dat hij een afzetting niet heeft afgewacht, maar de eer aan zichzelf gehouden heeft en in 1722 zijn ambt heeft neergelegd. In zijn plaats werd Hermannus Wischer gekozen.
Wischer was in 1691 geboren in de buurt van Osnabrück en deed in 1721 zijn intrede te Sappemeer. Actief als hij was zorgde hij ervoor, dat er al zeer spoedig een nieuwe kerk werd gebouwd tegen de zijkant van de pastorie aan. Zijn pastorale arbeid besloeg naast Sappemeer een groot aantal dorpen en compagnieën rondom Sappemeer. Vele malen werd dominee Wischer ook betrokken in problemen en moeilijkheden, die er in de naburige gemeenten waren. Hij verzorgde diensten tot in de stad Groningen. Als het moest, bijvoorbeeld in de winter als sneeuw en ijs vervoer onmogelijk maakten, ging hij er te voet heen! De Lutherse gemeente Sappemeer was de kleinste Lutherse gemeente in de provincie Groningen. Geen rijke welvarende gemeente, want jaarlijks moest Wischer een beroep doen op de kerkenraad van de Evangelisch-Lutherse gemeente te Amsterdam om financiële steun. Op 12 april 1769 werd Wischer door een zware beroerte getroffen, hij is dan al 47 jaar predikant van de Lutherse gemeente te Sappemeer. Niettemin herstelde hij langzaam en in het voorjaar van 1770, hij is dan 79 jaar oud, hervatte hij volledig zijn werk: preekte twee keer per zondag, gaf drie keer per week catechisatie, bediende weer het Heilig Avondmaal en deed weer huisbezoek in Sappemeer, Kleinemeer en Hoogezand.
Nu werd zijn vrouw, Anna Margreta Wischer- Oijemans, die hem zo goed verzorgd had, ernstig ziek en zou gestorven zijn als, aldus Wischer, "de Barmhertige God, uit gnaden bewogen synde door myne onvermoyde gebeden, sig niet hadde over my en sy ontfermet, en de van den Heer professor Kamper geordonnerte medicynen geseegent, want sy is my na eene siekte van 6 weeken op 't niew van God geschonken worden, genietende nu wederom goede gesontheyd". Financieel stond hij er beroerd voor. Dokter en medicijnen hadden veel gekost. Zijn hoornvee (rundvee) was, op één dier na, gestorven. Bovendien had hij geen leerlingen meer, die hij onderwees in de Humaniora, Grieks en filosofie. Die leerlingen waren predikantenzonen van Sappemeer en Hoogezand en jonkheer Nysing uit Drenthe. Omstreeks 12 augustus 1772 trof hem opnieuw een beroerte. Nu was hij niet slechts beroofd van zijn lichaamskrachten, maar ook van zijn geesteskrachten. Op 23 januari 1778 overleed hij op 86-jarige leeftijd, na 56 jaar de Lutherse gemeente van Sappemeer te hebben gediend. Zijn vrouw verliet al spoedig de pastorie en verhuisde naar Hoogezand, waar zij in 1781 stierf, getroffen door "een Colijk En Swaar verstoptheidt van Lighaam". Ze werden begraven in de grafkelder van de Lutherse kerk te Sappemeer.
Bij de afbraak van de kerk werden de stoffelijke resten van het echtpaar Wischer en een dochter op 24 december 1932 overgebracht naar het kerkhof bij de Koepelkerk te Sappemeer. Dit kerkhof valt onder de Stichting Bijzondere Begraafplaatsen te Hoogezand-Sappemeer. Pas op 10 september 1999 werd daar een grafsteen onthuld, die niet slechts een eerbetoon wilde zijn aan het echtpaar Wischer- Oijemans, maar ook aan alle Sappemeerse Lutheranen die de Lutherse gemeente daar tot 1908 hebben laten voortbestaan.
Vele jaren lang stond in de archieven alleen als vermelding bij het graf: stoffelijke resten Lutherse gemeente. Speurwerk en contacten van Mevr. N. W. de Boer van de Stichting Bijzondere Begraafplaatsen Hoogezand-Sappemeer leidden tot de ontdekking, dat het ging om de stoffelijke resten van dominee Wischer, zijn echtgenote en een dochter. De zwaan, symbool van de Lutheranen, bekroont de zerk.
Literatuur
- Hermannus Wischer (1691-1778) Luthers predikant te Sappemeer, Drs. Th. A. Fafié; Woerden (1999)
* Bovenrijge 23 januari 1752 - † Oude Pekela 9 februari 1821
Hendrik Wester werd geboren te Garmerwolde als zoon van een landbouwer. Aanvankelijk was het zijn vader die hem onderwijs gaf, omdat de school nogal ver weg lag. Toen hij tien jaar oud was, ging hij naar school in Ten Boer. In het nabij gelegen Lellens volgde hij een cursus schoonschrijven. Hendrik Wester was een leergierige jongen. Hij las veel.
* Farmsum 11 februari 1773 - † Losdorp 5 juni 1836
Een klein dorp op het Groninger land in de gemeente Delfzijl: Losdorp. Klein dorp, zo noemde men het ook in de Middeleeuwen: thet lessa thorp, het kleine dorp. De oude borg is er al lang niet meer. In de gevel van een boerderij treffen we nog een ingemetselde steen met de gebeeldhouwde alliantie-wapens Schaffer-Entens, restant van die oude borg. Ooit bewoond door Berend Schaffer, in 1615 de eerste student van de Groninger Universiteit. Oud is de kerk, daterend uit de 13e eeuw, maar ingrijpend verbouwd in 1775. De toren, gebouwd in 1662, werd eveneens in 1775 verbouwd en in 1848 verhoogd.
* Stootshorn 18 november 1857 - † Sappemeer 30 januari 1930
Geert Veenhuizen werd geboren op 18 november 1857 in de buurtschap Stootshorn bij Noordbroek. Blijkbaar was hij op de lagere school een begaafde leerling, want het hoofd der school zette zich in om hem nog iets meer mee te geven dan de geëigende basiskennis. Op de leeftijd van 13 jaar wordt Geert in de "leer" gedaan bij een plaatselijke boomkweker. In de 10 jaar die volgen, is het de doopsgezinde predikant Ds. Ten Bruggencate, die hem de nodige botanische kennis bij brengt. Dan volgen betrekkingen bij een kweker in Gouda en bij een kweker in Boskoop. Bij deze laatste leert hij de intensieve tuinbouw kennen. Door zijn huwelijk met Jantje van der Wijk, dochter van een bloem- en boomkweker te Sappemeer, kwam hij terecht op diens kwekerij en volgde hij al snel zijn schoonvader op als eigenaar. Veenhuizen wist het bedrijf in korte tijd te moderniseren en ontwikkelde zich tevens als tuinarchitect met als specialisatie het aanleggen van tuinen bij boerderijen. Als lid van een landbouwbelangenorganisatie kwam Geert Veenhuizen in aanraking met de aardappelteelt en werd zijn interesse daarvoor gewekt.