Gouda - Het vergeten dochtertje van Pablo Neruda

11 september 2014

Weinigen zullen weten dat de wereldberoemde Chileense dichter en Nobelprijswinnaar Pablo Neruda in 1930 met de Nederlandse Maria Hagenaar trouwde.

'Ik heb een Creoolse ontmoet, dat wil zeggen, een Nederlandse met een paar druppels Maleis bloed. Een lange, zachte vrouw, volkomen vreemd aan de wereld van de kunsten en de letteren.'

Detail van de grafsteen met de naam van Malva Marina Reijes.In die jaren vervulde Neruda, geboren als Neftalí Ricardo Reyes Basoalto, verschillende diplomatieke functies in Zuidoost-Azië, waaronder Batavia, het huidige Djakarta. Neruda was al een dichter van naam, maar het werk dat hij uit financiële noodzaak gedwongen was te doen, bracht hem naar het verre Azië. Zijn passie was echter zijn dichterschap. Nadat Neruda met zijn verse bruid, die hij liefkozend Maruca noemde, terugkeerde naar Chili verkreeg hij nog diplomatieke posten als Chileens consul in Buenos Aires en later in Barcelona en in 1934 in Madrid. In 1934 kreeg Maria, na een moeizame geboorte een dochtertje, Malva Marina Trinidad. Nog steeds is het in die jaren geen vetpot voor het jonge gezin. Ze wonen goedkoop en de voorzieningen in het Madrileense pension laten te wensen over, zodanig dat het gezin er voor kiest in plaats van de badkamer in het pension wekelijks het openbare badhuis te bezoeken.Pablo Neruda en zijn Maruca.

Aanvankelijk groeit de kleine Malva in goede gezondheid op, maar na enkele maanden blijkt dat het kleine meisje lijdt aan een waterhoofd. Artsen in Parijs en Madrid worden bezocht, maar zonder resultaat. Als ze bijna twee is, stopt het verder groeien van het hoofdje, maar is het meisje achter gebleven ten opzichte van haar leeftijdsgenootjes. Wel is ze altijd vrolijk en haar moeder schrijft vol trots over haar aan haar schoonzusje Laura: ‘Ze is een beetje achtergebleven door haar ziekte, ze kan nog niet lopen, ze zegt een paar woordjes en ze kan zingen. Ze is mijn engel, altijd even geduldig, altijd goed gehumeurd en vrolijk. Ze is ons nooit tot last, we zijn heel blij met ons dochtertje met haar lieve gezichtje en haar mooie lijfje.‘ Maar ze schrijft ook hoe zwaar het leven is: ‘Neftali is veel aan het werk (…) De doktersrekeningen hebben ons bijna geruïneerd.’De jonge Malva Marina Reyes.

Dan breekt in Spanje een burgeroorlog uit. Maria en haar dochtertje vertrekken naar Den Haag, terwijl Pablo verstrikt raakt in de oorlog. Hij wordt overtuigd communist en als gevolg van zijn politieke inzet verliest hij zijn baan. Het paar is dan al uit elkaar gegroeid en Pablo Neruda krijgt een verhouding met een Argentijnse. Later zullen hij en Maria scheiden. Pablo Neruda heeft zijn dochter en Maria nooit weer gezien.

In Den Haag zijn de omstandigheden ook zwaar voor Maria en het lukt haar niet voor haar dochtertje te zorgen. Het meisje wordt opgevangen in een pleeggezin in Gouda, de familie Julsing. Maria bezoekt haar dochtertje regelmatig en verwent haar met kleine kadootjes. Het meisje blijft kwakkelen en heeft een blijvende achterstand ten opzichte van haar leeftijdsgenootjes.

Op 2 maart 1943 overlijdt Malva, negen jaar oud. Ze wordt begraven op vak B, rij M van de Algemene Begraafplaats van Gouda (de tegenwoordige Oude Begraafplaats). Op de kunststenen tekstplaat staat de naam van het jonge meisje verkeerd gebeiteld, Reijes in plaats van Reyes. De randen rond het graf zijn betegeld. Haar moeder overleeft haar ruim twintig jaar. Regelmatig heeft ze het graf van haar dochtertje bezocht. De grafrechten waren bij haar dood in 1965 betaald tot 2003.Grafsteen Malva Marina.

In 2004 werd het verhaal van het kindergrafje achterhaald. In 2005 plaatste een delegatie van de Chileense gemeenschap een plaquette bij het graf. Op de plaquette is in het Spaans en in het Nederlands het laatste vers uit het gedicht ‘Verzen bij de geboorte van Malva Marina’ van de Spaanse dichter Federico Garcia Lorca (1898-1936) opgenomen:

Klein meisje van Madrid, Malva Marina,
bloemen of schelpen wil ik je niet geven;
een takje zout en liefde, hemels licht,
leg ik denkend aan jou op je mond.

In 2015 verscheen de debuutroman Malva van Hagar Peeters. Peeters laat Malva na haar dood de pen oppakken die haar vader bij zijn overlijden uit zijn hand heeft laten glijden. Ze kreeg hiervoor in 2016 de Fintro Literatuurprijs en de roman werd vertaald in het Engels, Spaans, Arabisch, Frans, Duits en Kroatisch.

Grafmonument Malva Marina.

Pablo Neruda stierf in 1973 aan een hartaanval, terwijl hij onder behandeling was voor prostaatkanker. Het was slechts twaalf dagen na de gewelddadige dood van zijn vriend, president Salvador Allende. De begrafenis van Neruda werd een protestmanifestatie tegen de nieuwe machthebber, generaal Pinochet. In 2011 werd het lichaam van Neruda na een gerechtelijk bevel opgegraven, nadat jarenlang was gesuggereerd dat Neruda door het regime van Pinochet om het leven was gebracht door vergiftiging. Onderzoek leverde echter geen nieuwe inzichten op.