In heel veel plaatsen zijn oude middeleeuwse kerken vaak omgeven door een kerkhof. In veel gevallen is zo’n kerkhof al jaren niet meer in gebruik, in andere gevallen wordt er begraven tot op de huidige dag. Bij de Nederlandse Hervormde Kerk in Bunschoten is dat niet (meer) het geval en is een deel van het kerkhof nu zelfs parkeerplaats.
Gedeelte van het oude kerkhof achter de kerk dat nu gebruikt wordt als parkeerplaats.Het was in het begin van de jaren zestig van de twintigste eeuw dat het beter werd gevonden om het oude kerkhof te ontruimen. Ruim vijftig jaar was het al niet meer in gebruik en het begon wat te vervallen. Dan kun je het opknappen of opruimen. Aan dat laatste werd de voorkeur gegeven, want dan kon er een mooi parkeerterreintje worden aangelegd. Inmiddels is er een monument geplaatst dat in het kort de geschiedenis van het kerkhof verwoord.
Herinneringen
Een van mijn oudste herinneringen is dat ik nog een keer op dat kerkhof ben geweest. Het was op een zondagmorgen na afloop van de zondagsschool. Normaal liepen we altijd door het steegje naast de Nederlandse Hervormde Kerk naar de Dorpsstraat. Die keer trok mijn zus mij mee over het kerkhof. Precies in het midden achter de kerk keken we even naar de twee grafstenen die er lagen, voordat we naar huis holden. In mijn herinnering was het kerkhof toen omzoomd door bomen. Maar als ik kijk op foto’s uit die tijd, blijkt duidelijk dat er nauwelijks een boom stond. Die foto’s geven de werkelijkheid weer en die bomen waren er dus niet. Dat krijg je als je herinnering met de werkelijkheid aan de haal gaat. Overigens was er wel een tijd dat er hoge bomen stonden, maar die zijn al in de jaren dertig gekapt.
Afbeelding schilderij van de kerk met omgeving van Roelof Koelewijn (2014) naar een ansichtkaart van omstreeks 1920.
De grafstenen lagen tegen de achterkant van de kerkmuur. Op de grafstenen stonden de namen van Wouterus Beukers, ooit burgemeester van Bunschoten en dominee Gerrit van Goor. Een predikant die op kerkelijk terrein nogal wat teweeg had gebracht. Hij was een groot voorstander van de doleantie. Maar eerst was hij gewoon Hervormd predikant en hij heeft tientallen keren gepreekt vanaf de kansel die precies aan de andere kant van de muur stond. Een handjevol Hervormden bleef de moederkerk trouw en maakten dat Van Goor en zijn dolerende volgelingen, op zoek moesten naar een ander kerkgebouw. Maar de ironie van het lot wilde dat hij na zijn dood op het Hervormde kerkhof moest worden begraven en dus maar een paar meter van de plaats waar hij zo vaak had gepreekt.
Kerk met kerkhof rond 1930 toen er nog wel bomen stonden (foto collectie Arie ter Beek).
De ruiming
Ongetwijfeld zijn er goede redenen geweest om het kerkhof te ruimen. Achteraf is het gemakkelijk oordelen dat het niet had moeten gebeuren. Wel moet bedacht worden dat er op dat moment al meer dan een halve eeuw niet of nauwelijks onderhoud was gepleegd en het geheel een vervallen indruk maakte. Helaas werd niet gekozen voor opknappen, maar voor het opruimen van een kerkhof waar zo ongeveer een eeuw lang alle overleden inwoners van Bunschoten en Spakenburg zijn begraven. Hoeveel dat er zijn geweest? Dat is moeilijk na te gaan maar een paar duizend zijn het er zeker geweest.
Dat er werd geruimd was nog tot daar aan toe en zoals gezegd met de kennis van toen te begrijpen. Alleen de manier waarop het gebeurde, verdiende niet echt de schoonheidsprijs. Zorgvuldig ging men absoluut niet te werk. Weliswaar werden de beenderen die werden gevonden, verzameld, maar op een grove manier. De afkomende grond werd afgevoerd naar een al vrijwel dichtgeslibde waai in Eemdijk en een weiland daar tegenover. Jaren later vond men er nog steeds beenderen en dergelijke. Bovendien werd lang niet alles geruimd. Er werd niet meer afgegraven dan strikt nodig was. Een dun laagje zand erover en straten maar. Wat daaronder lag, bleef gewoon liggen. Dat bleek wel bij graafwerk achter de kerk toen daar een riolering werd aangelegd. Niet eens zo diep stuitte de graafmachine op diverse beenderen. Hoe diep en hoeveel er nog ligt, is niet duidelijk. Maar het geeft wel aan dat het nog steeds een kerkhof is. Ook al ligt er dan straatwerk en wordt er oneerbiedig op geparkeerd en zo.
Vandaag de dag ligt achter de kerk een parkeerplaats.Niets wijst erop dat een groot deel van de voorouders van de autochtone bevolking daar ooit begraven was of nog steeds ligt. Ooit was het een plaats van herinnering maar door tijdsverloop zijn die herinneringen vervaagt. De enige tastbare herinneringen die er nog aan het kerkhof zijn, zijn de grafstenen van Wouterus Beukers en Gerrit van Goor die met de gevonden beenderen een nieuwe rustplaats vonden op de begraafplaats Memento Mori.
Het monument
Naast het monument zijn ook replica's geplaatst van de twee hiervoor genoemde grafstenen. Het monument verwijst naar een van de pilaren van het toegangshek dat ooit bij het kerkhof stond. Op die pilaar wordt informatie over het oude kerkhof gegeven. De replica's liggen ernaast. Het was wellicht mooier geweest als de originele grafstenen weer teruggeplaatst waren want dan hadden de stenen weer op hun oorspronkelijke plaats gelegen. Daarvoor werd echter geen toestemming gegeven. Wel gaf de gemeente een subsidie voor het maken van het monument, samen met het Stimuleringsfonds van de Rabobank Randmeren en de commissie die jaarlijks de herdenking van de kerkhervorming organiseert.
Een compilatie van foto's van het monument.
Bij elkaar vormt het monument een tastbare herinnering aan een begraafplaats waar een eeuw lang de overledenen uit Bunschoten werden begraven.
