Smulders-Beliën, Truus

05 oktober 2019

Leon Bok

* Oirschot, 20 november 1902 – † Den Bosch, 11 juni 1966

Op het kerkhof van Middelbeers (NB) trekken links van het moderne kruis twee grote grafmonumenten de aandacht. Eén door zijn hoogte, de andere door het gebruikte materiaal. De laatste is een grafmonument van tufsteen voor de burgemeesters Smulders, van wie C.C.Th.M. Smulders de eerste vrouwelijke burgemeester van Nederland blijkt te zijn geweest.

De burgemeesters Smulders

{seog:disable}In 1831 werd Antonius Smulders (1783-1845) tot burgemeester van de gemeente Oost-, West- en Middelbeers benoemd. De familie Smulders was een niet onbemiddelde katholieke boerenfamilie die allengs belangrijke posities innam in de gemeente, maar later ook in andere gemeenten. Rond 1840 had de gemeente iets meer dan 1.000 inwoners, verdeeld over verschillende dorpen. In 1845 werd Anton opgevolgd door zijn oudste zoon Egidius Smulders (1817-1900). Egidius werd keer op keer herbenoemd en bleef maar liefst 54 jaar op zijn post. Lange tijd was hij ook de gemeentesecretaris. Die functies werden in kleine gemeenten vaak gecombineerd. Zijn vijftigjarig jubileum werd groots gevierd in Middelbeers. Vier jaar later, in 1899, werd Egidius opgevolgd door zijn neef Antonius Josephus Smulders (1860-1928). Deze Smulders was op dat moment al gemeentesecretaris, zodat hij al een goede introductie moet hebben gehad voor het ambt van burgemeester. Op zijn beurt werd Antonius in juni 1927 opgevolgd door zijn zoon Johannes (Jan) Wilhelmus Antonius Smulders (1898-1945). In eerste instantie was Jan al secretaris en ambtenaar van de burgerlijke stand in de gemeente. Bij zijn aantreden als burgemeester was hij één van de jongste burgemeesters van Nederland. Jan trouwde in 1932 met Truus Beliën. Zijn oudere broer Piet was in 1926 tot burgemeester van Someren benoemd.

Van burgemeestersvrouw tot burgemeester

Geertruida Catharina Theresia Maria Beliën, roepnaam Truus, werd geboren in Oirschot op 20 november 1902. Truus was de oudste van negen kinderen, dochter van een onderwijzer, later schoolhoofd en lid van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant. Truus volgde de mulo en de kweekschool en in 1924 ging ze werken als onderwijzeres. Tijdens een wandeling door de gemeente, in 1926, leerde ze Jan kennen. Jan deed Truus verschillende huwelijksaanzoeken, maar die wees ze af omdat hij volgens haar nog wat te veel gesteld was op honden en jagen. Uiteindelijk ging ze toch in op zijn aanzoek en in april 1931 verloofde het stel zich in Eindhoven. In januari 1932 liet Jan in Middelbeers een landhuis bouwen. Eind augustus 1932 trouwden Jan en Truus en trokken ze waarschijnlijk in het nieuwe huis dat de naam “Beek en Bosch” meekreeg. Truus stopte met werken, zoals destijds gebruikelijk was wanneer een vrouw in het huwelijk trad. Al snel volgden kinderen: in 1933 Geertruida Maria Catharina Wilhelmina, in 1934 Antonius Josephus Maria Petrus, in 1937 Joanna Maria Louise en tenslotte in 1940 Johannes Josephus Wilhelmus. Voor de opvoeding van de kinderen had het gezin waarschijnlijk ook een meisje over de vloer, getuige krantenadvertenties uit 1939 waarin zo’n meisje werd gevraagd.

Eind 1939 vierde Jan het twaalfeneenhalfjarig ambtsjubileum als burgemeester. Daarbij werd stilgestaan bij de ontginningen in de gemeente en de elektrificatie van de dorpen die onder Smulders tot stand waren gekomen. In 1942 werd Jan ook benoemd als waarnemend burgemeester van de buurgemeente Vessem, Wintelre en Knegsel. Toen in 1944 de situatie voor de Duitsers steeds moeilijker werd, wilden ze van de burgemeesters in de regio lijsten ontvangen van mannen die ingezet konden worden voor de bouw van verdedigingswerken aan de kust. Jan weigerde medewerking, net als een zestal andere burgemeesters en werd prompt opgepakt. Na eerst opgesloten te zijn in Vught, werd hij in september 1944 op transport gezet naar Duitsland waar hij in verschillende kampen verbleef. Ondertussen was Jan formeel op 8 juli 1944 ontslagen als burgemeester, samen met negen andere burgemeesters in Noord-Brabant. Op 20 april 1945 werd Jan vanuit kamp Flossenbürg tijdens een voettocht naar het westen doodgeschoten omdat hij niet meer verder kon. In Middelbeers kreeg men pas maanden later het vreselijke nieuws te horen. In verschillende krantenadvertenties had Truus om inlichtingen over haar man gevraagd. Pas op 1 oktober hoorde ze over het lot van Jan. Op 6 oktober 1945 werd in de kerk van Middelbeers een heilige mis voor Jan Smulders gehouden. Zijn graf ligt vermoedelijk in het Erehof van het voormalige kamp Flossenbürg.

Inmiddels had in Middelbeers een waarnemend burgemeester de honneurs waargenomen. Nu de functie van burgemeester vacant was, ontstond bij Truus het idee om zelf te solliciteren. Eerst vatte ze nog het idee op om weer voor de klas te gaan staan, maar volgens één van de vele verhalen zou de pastoor haar op het idee hebben gebracht om toch te solliciteren. Daarom had ze haar brief naar Den Haag gestuurd. Naar eigen zeggen had ze tenslotte ook een gezin te onderhouden en door te functioneren als burgemeester kon ze het ambt mogelijk voor de familie behouden, wat immers al meer dan honderd jaar het geval was. In eerste instantie werd ze door de commissaris van de koningin als tweede op de aanbevelingslijst geplaatst. Op aandringen van Truus greep minister Beel hierna persoonlijk in en benoemde haar met ingang van 16 april tot burgemeester van Oost-, West- en Middelbeers met dien verstande dat zij niet ook de functie van gemeentesecretaris kreeg. Daarmee was Truus de eerste vrouw in Nederland die aan het hoofd van een gemeente stond.

Loopbaan als burgemeester

In haar carrière als burgemeester zette ze vooral het werk van haar man voort. Tegenslag was er ook, zeker toen in januari 1947 het landhuis afbrandde. Samen met haar kinderen nam ze tijdelijk intrek in de pastorie van Middelbeers. Na de herbouw kon het gezin weer terug naar het huis. Dat gebeurde in januari 1949 met een ouderwetse “overtrek” waarbij alle boedel op boerenkarren naar het nieuwe adres werden gebracht. Daarbij was het hele dorp uitgelopen. Haar stijl van werken zou vandaag de dag niet meer kunnen, maar destijds werd het als gewoon gezien. Truus meed ambtelijke molens, regelde zaken persoonlijk en bemoeide zich desnoods ook met persoonlijke zaken van haar inwoners. Aan aandacht had Truus geen gebrek. De media wisten haar telkens te vinden en hielden niet op met te benadrukken hoe gemoedelijk ze was, hoe goed ze voor haar inwoners was en andersom. De aandacht voor Truus Smulders-Beliën zette de gemeente op de kaart. Vanaf 1950 was ze naast burgemeester ook statenlid voor de Katholieke Volkspartij (KVP) in de Provinciale Staten van Noord-Brabant.

In november 1958 vierde Truus haar twaalfeneenhalfjarig jubileum. Het was de bedoeling dat met giften van de bevolking haar een mooi cadeau zou worden aangeboden, bijvoorbeeld een fiets. Er kwamen echter zoveel giften binnen dat men besloot haar een auto aan te bieden. Dat werd één van de eerste DAF’s 600 die van de band rolden. Die auto kreeg ze op 23 maart 1959. Hoewel ze nog geen rijbewijs had, was ze er reuze blij mee. De gift was groot nieuws in heel Nederland.

Lange tijd was Truus de enige vrouwelijke burgemeester in Nederland. Pas op 16 oktober 1964 werden nog twee vrouwen benoemd als burgemeester (in de gemeenten Geldermalsen en in Leersum). Begin 1966 was ze van de partij bij het aanbieden van cadeaus aan prinses Beatrix en prins Claus bij hun verloving. Niet lang daarna werd Truus opgenomen in het Groot Ziekengasthuis in Den Bosch. Er was enige tijd daarvoor baarmoederhalskanker bij haar geconstateerd. Op 11 juni 1966 overleed ze in het ziekenhuis, 63 jaar oud. Op 15 juni werd ze na een heilige mis in de St. Willibrorduskerk van Middelbeers, begraven op het kerkhof achter de kerk.

Grafmonument(en)

Op het kerkhof van Middelbeers liggen de grafmonumenten van de familie Smulders rechts van het kruis dat centraal op de dodenakker staat. Als eerste valt het grafmonument op van Antonius Josephus Smulders die in 1928 overleed. Op zijn grafmonument, dat bestaat uit een kruis op een hoge voet geflankeerd door twee forse tekstplaten, dat hij van 1899 tot 1927 burgemeester was en van 1885 tot 1927 gemeentesecretaris. Naast hem ligt zijn vrouw begraven, Joanna Maria Adriaans, overleden in 1935. Het zijn de schoonouders van Truus. Zij werd links van hen begraven en op het graf werd een afwijkend monument geplaatst. Het materiaal is van tufsteen, een relatief zachte steensoort. De opbouw van het grafmonument is zodanig dat een kruisvorm centraal staat met daarboven een afdak. Tussen de korte armen van het kruis zijn twee bladeren opgenomen. Rechts van het kruis wordt op een tekstplaat eerst de naam van Jan genoemd, met zijn titel als burgemeester met daaronder geboorte- en sterfdatum met vervolgens de tekst “IN DUITSLAND”. Pas daaronder staan de initialen van Truus en haar achter- en eigennaam met daaronder ook de titel burgemeester. Links is een identieke plaat opgenomen met daarop de naam van de oudste zoon van Jan en Truus, Sjef. Sjef was de gedoodverfde opvolger van zijn vader als burgemeester en voor wie Truus feitelijk als wegbereider diende. Sjef ging echter zijn eigen weg, studeerde rechten en trouwde elders. Hij overleed in 1983 aan een hartaanval en werd naast zijn moeder begraven.

Monument en ander eerbetoon

Wie vandaag de dag in Middelbeers rondloopt, kan bijna niet om de familie Smulders heen. Er is een Jan Smulderslaan in Vessem en in Middelbeers is een plein genoemd naar de eerste vrouwelijke burgemeester. Aldaar staat sinds 2002 een klein standbeeld voor Truus. Het werd geplaatst op haar honderdste geboortedag. Voor Jan is in 2015 eveneens een monument opgericht, zeventig jaar na zijn overlijden. Het beeld staat in een klein plantsoen op de hoek van de Willibrordstraat en de Doornboomstraat, dat nu het Burgemeester J. Smuldersplantsoen heet.

Ook elders zijn straten naar Truus vernoemd, zoals in Spijkenisse.