Muiderberg - Kerk(hof) aan zee

De voormalige gemeente Muiden (nu Gooise Meren) bestond uit het stadje Muiden en het dorp Muiderberg. Samen kenden de twee plaatsen vijf begraafplaatsen, waarvan maar liefst drie in Muiderberg. En twee daarvan zijn toch wel bijzonder te noemen binnen de funeraire geschiedenis van Nederland. Allereerst de grootste joodse begraafplaats van Nederland, eigendom van de Amsterdamse Joodse Gemeente en als tweede de familiebegraafplaats waar veel Lutheranen uit Amsterdam werden begraven. Beide begraafplaatsen representeren unieke uitingen op het gebied van de lijkbezorging. Maar ook de andere drie begraafplaatsen in de gemeente Muiden zijn de moeite van het bekijken waard. Jan van Mierlo, de voormalige beheerder van de joodse begraafplaats in Muiderberg, schreef erover.

De toegang tot het kerkhof rond de kerk van Muiderberg.

Kerk aan zee in Muiderberg

De kerk van Muiderberg is gebouwd in het midden van de veertiende eeuw op de plaats van een kapel. De nu beeldbepalende toren dateert van omstreeks 1620. De kerk heeft diverse branden overleefd, zoals de laatste in 1934. Ook in deze kerk werd vroeger begraven. Bij de restauratie van de kerk na de brand in 1934 heeft men geen poging gedaan de beschadigde zerken te restaureren; slechts één zerk uit 1728 is in de kerk gespaard gebleven. 

Vroeger lag de kust van de Zuiderzee (nu IJsselmeer) wel 500 meter verder noordwaarts, maar door de vele stormen kalfde de kust steeds meer af waardoor de kerk pal aan het water kwam te liggen. Tijdens de zware storm in 1916 werd er in een keer 100 meter van de kust af geslagen. De aanleg van de dijk tussen de Zuiderzee en de kerk heeft erger kunnen voorkomen. Na de aanleg van de Afsluitdijk is er geen gevaar meer voor het kerkje.Ansichtkaart van de kerk voor de Tweede Wereldoorlog.

Kerkhof aan zee

Rondom de kerk ligt het kerkhof van de hervormde kerk (nu een Samen op Weg gemeente). Zo'n honderd jaar geleden nam men het niet zo nauw met de volgorde van graven. De familie kon zelf een plaats bepalen met als gevolg dat men op den duur alleen nog aan de hand van kwitanties kon achterhalen wie waar begraven lag. Dit gold zeker voor de graven die geen stenen grafbedekking hadden maar slechts een van hout. Ook gaf het problemen als de begraafplaats vol dreigde te raken en noodgedwongen graven geruimd moesten worden. Tegenwoordig is alles netjes in kaart gebracht en zit er een systeem in.

Jaren geleden hebben vrijwilligers van de kerkgemeente veel werk verzet om het kerkgebouw en de begraafplaats grondig op te knappen. Zo zijn er keermuren geplaatst om verdere erosie van zand te voorkomen Ook zijn de paden grondig opgeknapt en is er geschilderd zodat het geheel weer een verzorgd aanzien heeft.

De kerk staat op het hoogste punt van Muiderberg. Op monumentendagen zijn kerk en toren meestal geopend en te bezichtigen. Bij goed weer heeft men vanaf de toren een magnifiek uitzicht. 

Het zeemansgraf

Aan de noordzijde tegen de kerk bevindt zich een grafkelder. Achter de kelder gaat een verhaal schuil van een zeeman die in 1782 verdronk. Zijn schip zou zijn vergaan op de Zuiderzee en het lijk van de zeeman spoelde aan op het strand te Muiderberg. Hij had een som geld bij zich en een testament. Hierin gaf hij te kennen begraven te willen worden in de plaats waar hij aangespoeld was, nadat er voor hem een grafkelder was gemaakt. Tevens wilde hij dat eventuele andere drenkelingen ook in die kelder zouden worden begraven.

Lange tijd wist men niet of de datum van 1782 uit de overlevering juist was, maar bij een restauratie van de kelder kwam aan het licht hoe het zat. De zware zerk was gescheurd en de zijkanten van de kelder dreigden in te storten. Bij de restauratie, toen de zerk tijdelijk werd weggerold, kon men aan de onderkant van de zerk zien, dat het jaartal 1782 was in gebeiteld met daarboven de initialen van de beeldhouwer. Helaas is noch aan de bovenkant of de onderkant van de zerk een naam aangebracht, zodat de juiste naam en afkomst van de drenkeling niet is vast te stellen. Lange tijd bleef het vermoeden dat het om een Pool ging, maar het bleef onzeker. Ook het wapen, dat in de steen is gebeiteld, bood geen zekerheid omtrent de herkomst van de drenkeling. Uit de resten, die bij de restauratie van de kelder zijn gevonden bleek, dat er maar één persoon begraven lag. De spreuk in de zerk is duidelijk te lezen: MENSCHLIEVENDHEID WACHT NIET OP DWANG / NOCH WORD WEERHOUDEN DOOR BELANG. Uiteindelijk bleek het verhaal van de drenkeling toch wat anders te zijn.De grote grafzerk op het kerkhof is voor de vermeende zeeman.

De schutter

Op het kerkhof is nog een grafmonument met een verhaal daaraan te vinden. De stèle uit dit verhaal staat aan de zuidzijde van de kerk tegen de kerkmuur. Het is de stèle die heeft gestaan op het graf van de heer Ibo Jan Ibelings en zijn vrouw. De heer Ibelings staat in de boeken als degene die een moordaanslag pleegde in de raadszaal van Muiden. Datum van handeling was 5 september 1933. Tijdens een verder rustig verlopen vergadering was er een discussie over het "bloot recreëren" van de stadsmensen op het strand van Muiderberg, dat toen het Zandvoort van Amsterdam genoemd kon worden. De heer Ibelings, inwoner van Muiderberg, was sinds 1923 strandfotograaf van beroep en naar verluid lag hij al jaren met de gemeente overhoop.Grafmonument voor Ibo Jan Ibelings.

Na de raadsvergadering, iedereen liep al naar beneden, kwam Ibelings de raadszaal weer binnengestormd en schoot hij van dichtbij burgermeester De Raadt en wethouder Hottentot neer. De andere nog aanwezigen vernamen, nadat ze van de schrik waren bekomen en de schutter hadden overmeesterd, dat Ibelings beneden in de hal nog twee mensen had neergeschoten. De eerste een strandtenthouder, en de tweede, de eigenaar van een lunchroom met theehuis. Een van hen, de heer Veth was er zo slecht aan toe dat hij enkele dagen later overleed. Ook Ibelings is er niet onbeschadigd vanaf gekomen. Na zijn gevangenisstraf verbleef hij zijn laatste jaren in een inrichting. Na zijn overlijden op 14 augustus 1943 is hij op de begraafplaats bij de kerk aan zee begraven.

Literatuur

• Diest, S.C. van, Begraven in Muiden, in: Villa Amuda, uitgave van de Historische Kring Stad Muiden, jaargang 1, nr. 1, september 1987.
• Diest, S.C. van, Katholiek Muiden na de Reformatie, in: Villa Amuda, uitgave van de Historische Kring Stad Muiden, jaargang 1, nr. 1, september 1987
• Tussen Vecht en Eem, nr. 2 mei 1996
• Telleman, A. en I. Telleman-Barends, De kerk in Muiderberg, 1982
• Woud, Auke van der, Het lege land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848 (Amsterdam 1998)

Deze tekst werd geschreven door J.Th. van Mierlo in oktober 1999 voor de tentoonstelling "Begraven in Muiden en Muiderberg" welke toen gehouden werd in de Grote kerk van Muiden. In 2006 is het artikel opnieuw geredigeerd.