* Ditzumer Hammrich 29 maart 1842 - † Groningen 1 februari 1921
Toen op 13 september 2008 aan het Oldambtmeer, het nieuwe meer in de provincie Groningen, het standbeeld van dr. Sicco Mansholt werd onthuld, was datum en locatie niet zonder zin. Honderd jaar eerder immers, op 13 september 1908, werd Sicco Leendert Mansholt geboren als zoon van Lambertus Helprig Mansholt en Wabina Andreae, docente Staatswetenschappen en Staatshuishoudkunde. Lambertus Helprig, zoon van Derk Roelfs, was landbouwer op "Torum" in de Westpolder bij de Waddenzee.
Beeld Sicco Mansholt
De grote betekenis die Sicco Mansholt zou krijgen op landbouwpolitiek gebied in Nederland en in Europa, is algemeen bekend. De ontwikkelingen op landbouwpolitiek gebied in de Europese Unie leidden er uiteindelijk toe, dat een deel van het landbouwgebied zijn agrarische bestemming verloor en werd teruggegeven aan het water, waaraan het ooit onttrokken was. Het Oldambtmeer, aldus ontstaan, moet een nieuwe impuls geven aan de economie in die regio. Het was in deze regio, Het Oldambt, dat de Mansholts, afkomstig uit het Ostfriese Reiderland, neerstreken. Op veel kerkhoven in die regio treffen we de naam Mansholt aan. Sommige van hun grafmonumenten getuigen van een grote welvarendheid, zoals die te Marienchor.
Marienchor
Bekend is dat, meer dan op Nederlandse grafstenen, op de Duitse grafstenen het beroep van de overledene vermeld staat. Zo lezen we dan ook meermalen op negentiende eeuwse graven van de Duitse Mansholts hun beroep, namelijk dat van Landwirt.
Ubbo Jansen Mansholt (1812-1883)
Ubbo Jansen Mansholt, die op 31 maart 1812 geboren was in het Ostfriese Ditzumer Hammrich en daar landbouwer was op een pachtboerderij, stak in 1866 de grens over en vestigde zich met zijn gezin als landbouwer in het Groninger Eexta (gemeente Scheemda), waar hij een boerderij kon kopen. Taalproblemen zal dat nauwelijkshebben opgeleverd, verwant als het Gronings en het Ostfries aan elkaar waren. Het echtpaar Ubbo Jansen Mansholt en Tetje Jochums Schmidt kreeg zeven kinderen. Van het echtpaar en twee van hun kinderen, namelijk Scheltjea en Hopke Roelf, bevindt zich het grafmonument op het kerkhof te Eexta. Dochter Scheltjea Hedobora, geboren in 1851, overleed op 14 augustus 1873. Ze werd 19 jaar. Moeder Tetje Jochums overleed op 13 september 1882 , 66 jaar oud. Op 13 juni 1883 overleed Ubbo Jansen Mansholt. Hij was toen 71 jaar oud. Enkele maanden later overleed op 7 september 1883 Hopke Roelf, de jongste van de zeven. Hij werd 26 jaar oud.
Grafmonument Ubbo Jansen Mansholt
Derk Roelfs Mansholt (1842-1921)
Van betekenis voor Sicco Mansholt is vooral zijn grootvader Derk Roelfs Mansholt geweest. Hij was het op één na oudste kind van het echtpaar Mansholt-Schmidt. Derk Roelfs werd op 29 maart 1842 geboren te Ditzumer Hammrich en bracht zijn jeugd door op de boerderij, die door zijn ouders, zoals reeds vermeld, werd gepacht. Ondanks de beperkte opleidingsmogelijkheden werd Derk Roelfs door zijn ouders gestimuleerd om zich zo breed mogelijk te ontwikkelen en verdiepte hij zich in wis-, natuur-, en scheikunde, geschiedenis en muziek. Door zijn huwelijk met Aaltje Willems Dijkhuis kon hij zich in 1869 een boerderij verwerven in Meeden, nabij Eexta, en zelfstandig boer worden. Aaltje was de weduwe van Harmannus Franssens Tonkes, telg uit een vooraanstaand boerengeslacht uit Meeden.
Boerderij van Derk Roelfs Mansholt in Meeden
Niet alleen de puur agrarische zaken hielden hem bezig, ook het ontwikkelen van gedachten over de agrariër en het grondbezit. Het waren gedachten, die hij ook politiek wilde vertalen. In allerlei landbouworganisaties speelde hij een vooraanstaande, vaak leidende rol. Zijn naturalisatie in 1873 betekende, dat hij lid kon worden van de gemeenteraad van Meeden, toen nog een zelfstandige gemeente. Een aantal malen stond hij kandidaat voor het Tweede Kamerlidmaatschap, maar slaagde er niet in te worden verkozen. Wat betreft de puur agrarische zaken moet zeker worden genoemd de deskundigheid op het gebied van de zaaigoedveredeling, die hem samen met zijn broer Jochem Helmers een grote naam bezorgde in de wereld van de zaaigoedveredeling. Zijn brochure over stikstofbemesting, die hij, na uitgebreide proeven, samen met zijn zoon Ubbo Johan in 1893 liet verschijnen, werd bekroond en vond internationale erkenning.
Het meest bekend, bij sommigen berucht, werd Derk Roelfs door zijn politieke stellingnames. Hartstochtelijk waren zijn pleidooien voor de invoering van het algemeen kiesrecht. Het marxisme, dat hij had leren kennen door intensieve bestudering van het werk van Karl Marx, met name diens Das Kapital, werd voor hem een leidraad in zijn denken over de maatschappelijke verhoudingen. In woord en geschrift propageerde Mansholt in Noord-Nederland het socialisme, hetgeen hem niet in dank werd afgenomen door zijn liberale omgeving.
Ferdinand Domela Nieuwenhuis
Gedurende een aantal jaren waren er intensieve contacten met Ferdinand Domela Nieuwenhuis, voor wie hij de voorwaarden schiep om zich in Noord-Nederland te kunnen wijden aan zijn politieke missie. Toch scheidden zich uiteindelijk hun wegen. Terwijl Mansholt moeite kreeg met de koers, die Domela Nieuwenhuis en zijn partij insloegen, ging ook de landbouw en het agrarisch vraagstuk een veel grotere rol spelen in zijn denken. Voor hem was de landbouw fundament van de maatschappij. Het sociale vraagstuk stond voor hem gelijk aan het agrarisch vraagstuk. Eerst wanneer het privé-eigendom van de grond zou zijn afgeschaft en alle grond in handen zou komen van de Staat, dan zouden de maatschappelijke misstanden bestreden en opgeheven kunnen worden. De boer als pachter van de Staat. De Nederlandsche Bond voor Landnationalisatie, waarvan hij in 1889 medeoprichter was, zou hiertoe de weg moeten effenen. De landbouwcrisis in het midden van de negentiger jaren van de 19e eeuw veroorzaakte bij Mansholt een verandering in zijn denken. Het ijveren voor landnationalisatie liet hij varen en hij werd voorstander van protectionisme, met name van de graanrechten.
Multatuli (Eduard Douwes Dekker)
Een vriendschap, die niet onvermeld mag blijven, is die met Multatuli (Eduard Douwes Dekker, auteur van de Max Havelaar. Dat vriendschappelijk contact ontstond naar aanleiding van een ingezonden stuk van de hand van Derk Roelfs Mansholt in de Nieuwe Rotterdammer Courant van 7 januari 1874 over de Atjeh-oorlog. Multatuli heeft meermalen gelogeerd op de boerderij van Mansholt te Meeden.
Torum
De boerderij te Meeden werd door Mansholt in 1882 verkocht. Hij verliet Het Oldambt en vestigde zich op de door hem gekochte boerderij Torum in de Westpolder nabij de Waddenzee. In 1876 had zijn broer Jochem Helmers daar al de boerderij Fletum gesticht. Torum en Fletum, de namen van de boerderijen herinneren aan door de Dollard verzwolgen dorpen. Voor de vrouw van Derk Roelfs was het een terugkeer naar de geboortegrond, Aaltje Willems Dijkhuis was in 1837 geboren te Vierhuizen.
Boerderij Torum
De Westpolder lag even ten noorden van het dorp en was in 1875 gereed gekomen. De aanleg ervan heeft in 1874 bij een hoge vloedgolf het leven gekost aan een aantal polderjongens, terwijl een stormvloed in 1877 naast veel materiële schade ook nog 13 mensenlevens kostte, zoals een stèle op het kerkhof van Vierhuizen vermeldt.
Bij het overlijden van Derk Roelfs in 1921 is Torum publiek verkocht. Onenigheid onder de erfgenamen leidden daartoe.
De graanrepubliek
In zijn boek dat deze titel draagt, schrijft Frank Westerman over zijn contacten met Sicco Mansholt. Op enig moment overhandigde deze een stapeltje schriften aan Frank Westerman. In die schriften is terug te vinden wat de oorsprong was van het "boerensocialisme" van de Mansholts, aldus Sicco Mansholt. Ze waren van de hand van zijn grootvader Derk Roelfs Mansholt en uitingen van diens brede interesse en een grote betrokkenheid. Te noemen zijn o.a. de publicaties: De ontwerp-plannen der Zuiderzeecommissie (1893); De kanalisatie van Westerwolde (1894); De internationale arbeidsverdeling en de prijsvorming van het broodkoren (1896); De stikstofvoeding der landbouwcultuurgewassen (met U.J. Mansholt 1900); De Staatshuishoudkundige Wetenschap en de betekenis van hoge en lage graanprijzen voor de volkswelvaart (1902); De donkere zijde van de Handel (1907) en Het bankroet van de Vrijhandelsleer (1909).
Familiegraven der Mansholts in Vierhuizen
Veel bijdragen heeft Derk Roelfs aan het Groninger Weekblad, het Radicaal Weekblad en het Friesch Volksblad geleverd. Vooral het werkje De internationale arbeidsverdeling en de prijsvorming van het broodkoren uit 1896 is voor Sicco Mansholts denken van enorme betekenis geweest. Ter gelegenheid van zijn veertigjarig huwelijksfeest stelde hij zijn Ostfriese jeugdherinneringen te boek: Vor einem halben Jahrhundert (Aurich, 1909).
In 1920 viel Derk Roelfs Mansholt de onderscheiding Ridder in de orde van Oranje-Nassau ten deel. Op 1 februari 1921 overleed hij in Groningen en werd begraven op de begraafplaats te Vierhuizen. Een strakke eenvoudige zerk dekt zijn graf. De letters zijn wat moeilijk te lezen, doordat de zerk verweerd is. Het uitbundige van het Ostfriese grafmonument is ingewisseld tegen strakke eenvoud. Derk Roelfs ligt er begraven temidden van een aantal leden van zijn gezin en zijn familie.
Grafmonument D.R. Mansholt
Kleinzoon Sicco, die op 29 juni 1995 in Wapserveen overleed, werd gecremeerd en zijn as werd verstrooid. Ter gelegenheid van zijn honderdste geboortedag werd op 13 september 2008 door zijn dochter Theda Aghina-Mansholt en minister Gerda Verburg van LNV een beeld van hem onthuld. Het beeld staat op een eilandje in de Blauwe Stad aan het Oldambtmeer en werd vervaardigd door de Oldambster kunstenaar Martin Grupstra. Het is een beeld geworden vol van symboliek.
De laarzen in het water herinneren aan het onder water zetten van de Wieringermeer door de bezetter in 1944. Mansholt had daar in die tijd een boerderij en was actief in het verzet. De slipjas is een verwijzing naar hem als eerste minister van Landbouw en Voedselvoorziening na de oorlog. Onder die slipjas is zijn werkjasje herkenbaar. Zo zag hij zichzelf het liefst. De stropdas verwijst naar hem als herenboer. Met de cape wordt zijn eredoctoraat geduid.
Literatuur
- Frans Westerman, De graanrepubliek; uitgeverij Atlas, 4e druk 1999
- J.S. van Weerden, De Westpolder, geschiedenis van een waddenpolder en zijn ingelanden; 1960
- Nieuwe Groninger Encyclopedie; Groningen, 1999
- P.J. Meertens en Albert F.Melink, Mansholt, Derk Roelfs in: 'Biografisch Woordenboek v.h. Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland' 1986/2002
- Hilda Krips-van der Laan, Mansholt, Derk Roelfs in: 'Biographisches Lexicon für Ostfriesland'
- Johan van Merriënboer, Mansholt, Sicco Leendert (1908-1995) in: 'Biografisch Woordenboek van Nederland dl6' (in voorbereiding)
Header: voormalige boerderij Dr. Mansholt, ansichtkaart Groninger Archieven
