In 2014 is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Voor veel Nederlanders van na de Tweede Wereldoorlog was die eerste oorlog een feitje dat duurde van 1914 tot 1918. Er werd bij geschiedenislessen niet lang bij stilgestaan, hooguit om te melden dat Nederland neutraal bleef. Op die wijze leek het alsof er in Nederland niets was gebeurd in die jaren.
{seog:disable}Door de toenemende belangstelling voor die periode is dat de laatste jaren wel veranderd. Sommige Nederlanders kwamen in aanraking met de gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog tijdens hun vakantie in België of Frankrijk. Maar er zijn de laatste jaren ook veel boeken verschenen over Nederland in de Eerste Wereldoorlog. De belangstelling is mede dankzij het feit dat het nu een eeuw geleden is dat de oorlog uitbrak, nog groter. Op tv verschijnen documentaires en de kranten besteden veel aandacht aan deze gruwelijke oorlog. Ook is er aandacht voor wat er in Nederland gebeurde in die jaren. En dat was niet weinig. Nederland werd een ‘veilige’ haven voor duizenden vluchtende Belgen en niet alleen de burgerbevolking maar ook militairen. Die laatste werden geïnterneerd in kampen en mochten niet meer deelnemen aan de oorlog. Dat gold ook voor Engelse en Duitse soldaten die bewust of onbewust de grens overschreden. Op Urk werden Belgische, Engelse en Franse officieren geïnterneerd en de Duitse officieren waren geïnterneerd in Bergen. Kampen voor soldaten waren op vele plaatsen te vinden en de gewone vluchtelingen werden uiteindelijk ook verspreid over het land. De impact van al deze vreemdelingen was ongetwijfeld groot en heeft veel sporen nagelaten. Veel van die sporen zijn vooral na de Tweede Wereldoorlog uitgewist omdat die eerste oorlog toch minder in het geheugen was blijven hangen.
Naast al die vluchtelingen en geïnterneerden kreeg Nederland ook her en der zijn portie oorlogsellende te verwerken. Zo werd bijvoorbeeld Zierikzee gebombardeerd door verdwaalde Britse vliegers en stortte er zo nu en dan een Duits of Engels luchtschip neer op Nederlands grondgebied. Nederlandse vissers hadden vooral veel last van de zeemijnen waar de Engelsen en Duitsers kwistig mee omstrooiden op de Noordzee. Menig vissersschip liep schade op door die mijnen of erger, ze zonken met bemanning en al. In sommige havens liepen gedurende de oorlog ook wel eens gehavende schepen binnen. Zoals in IJmuiden waar in januari 1917 een Duits schip binnenliep dat door de Engelse marine was getroffen. Negen doden vielen daarbij, waarvan zes bemanningslieden nog steeds rusten in Nederlandse grond.
Dergelijke sporen zijn op veel Nederlandse begraafplaatsen nog te vinden. In Tastbare Herinneringen 1914-1918 van Marius van Leeuwen en Alfred Staarman zijn daarvan de meeste terug te vinden. Het gaat om tientallen grafmonumenten voor Engelse, Belgische of Duitse soldaten maar ook vele voor vluchtelingen die hier stierven aan ziekten of andere ontberingen. Het anonieme grafveld op de Nunspeetse begraafplaats is daar een goed voorbeeld van. Veel geïnterneerde soldaten en vluchtelingen stierven in 1918 en 1919 aan de Spaanse griep. Deze griep maakte vooral slachtoffers onder jonge mensen en moet overal zijn sporen hebben nagelaten. Die sporen zijn echter in de loop der tijd uitgewist op een aantal na, zoals die van Belgische soldaten op de begraafplaatsen van Maastricht en Heerlen.
Wat ook niet vergeten mag worden is dat de Nederlandse neutraliteit niet zomaar tot stand kwam. Op 31 juli 1914 werd het Nederlandse leger gemobiliseerd en op 3 augustus had het veldleger haar posities ingenomen. Na de Duitse inval in België werd in Zeeland, Brabant, Limburg en een deel van Gelderland de staat van oorlog afgekondigd. Forten van de Hollandse waterlinie werden in gereedheid gebracht en alles wat zich in het schootsveld bevond werd verwijderd. Bomen werden gekapt en huizen werden gesloopt, iets wat uiteraard veel consternatie veroorzaakte. Er werden bijna een kwart miljoen soldaten gemobiliseerd en die verbleven niet alleen in forten of legerkampen maar ze werden ook ingekwartierd bij de lokale bevolking. Onder de gemobiliseerde soldaten trad al snel verveling op door de dagelijkse sleur. Maar ook gebeurden er ongelukken en werden soldaten ziek wat in enkele gevallen tot de dood leidde. Hoeveel soldaten in die mobilisatiejaren zijn omgekomen, is niet bekend. Van slechts een enkeling is nog een graf te vinden, zoals dat van Hans de Boer uit Leeuwarden. Hij stierf aan een ziekte terwijl hij gemobiliseerd was in de omgeving van Tilburg.
De Eerste Wereldoorlog ging dus niet zo ongemerkt voorbij aan Nederland als menigeen dacht. De sporen op onze begraafplaatsen zijn er getuige van en door verder onderzoek vinden we wellicht nog meer van die sporen. Een mooi voorbeeld is het graf van Florentine Pasteels-Hagelsteens op het St. Catharinakerkhof in Eindhoven. Zij was een Belgische vluchtelinge die overleed in 1916. Op haar steen staat de tekst: ‘Voor wapenen moest ik vluchten en nu zal ik niet meer wederkeren in mijn huis. Ik heb een weg gegaan waarlangs ik niet zal wederkeeren. Ik sterf van groot verdriet in een vreemd land.
