Na de chaotische meidagen van 1940 kwam langzaam aan het dagelijkse leven weer op gang. Niet voor iedereen, want er waren veel slachtoffers te betreuren. Ook waren veel Joden, maar ook anderen, ondergedoken uit angst voor de bezetter. De oorlog bleef bovendien als een donkere wolk boven ieders doen en laten hangen. Een van de vele maatregelen die de Duitse bezetter had genomen waren de verduisteringsmaatregelen. De Nederlandse burgers waren hier overigens al wel bekend mee, want al ruim voor de oorlog waren door de Nederlandse regering maatregelen getroffen die het vijandelijke piloten moeilijk moesten maken om zich ’s nachts te oriënteren. Hoewel er soms misschien sprake was van gewenning aan de omstandigheden, had deze specifieke maatregel grote gevolgen voor de veiligheid.
De Rotterdamse gemeentelijke begraafplaats Crooswijk ligt vlakbij de Kralingse Plas. Ernaast stroomt het riviertje De Rotte. Het verkeer van de A20 raast langs op een steenworpafstand, maar daar merk je ter plekke niets van. De circa 19.600 graven tellende parkachtige begraafplaats is een groene weelde met hoge bomen die in veel gevallen ouder zijn dan de bezoekers zelf. Vogels en konijnen hebben er leefruimte gevonden in het struikgewas langs de zerken en stèles. Op de begraafplaats ook de sporen van verschillende oorlogen.
Op de avond van 30 januari 1944 werd om even over tienen een geallieerde bommenwerper op de vlucht terug van Berlijn neergeschoten door een Duitse nachtjager. De Lancaster III JB 659 stortte neer in de Houtrakpolder tussen Haarlem en Amsterdam en boorde zich daarbij in de boerderij van de familie Van der Bijl aan de Machineweg nr. 10. Naast de bemanningsleden van het vliegtuig verloren zes leden van de familie Van der Bijl het leven bij deze tragische gebeurtenis. Ze dachten in hun huis veilig te zijn voor het oorlogsgeweld.
In Huizen worden dertien oorlogsdoden uit de Tweede Wereldoorlog herdacht met een gedenktegel bij het verzetsmonument in Huizen. Daarop staan nog veel meer namen van hen die nooit meer thuiskwamen. Toch liggen er nog andere slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog op de erachter liggende oude algemene begraafplaats die niet genoemd worden bij het monument.
* Werkendam, 2 december 1880 – † Gorinchem, 14 mei 1940
De naam Mussert is onlosmakelijk verbonden met de Tweede Wereldoorlog en de daaraan voorafgaande jaren. Maar dan komt vaak eerst de naam Anton in gedachten, de oprichter van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB), en niet die van zijn oudere broer Jo. Die speelde in de Tweede Wereldoorlog een betrekkelijk korte, maar heftige rol. Hij werd namelijk op 14 mei 1940 gearresteerd vanwege hoogverraad. Bij zijn arrestatie vond hij de dood.
In de eerste oorlogsdagen speelden zich op verschillende terreinen in Nederland gebeurtenissen af die door de vijf jaar daarna in de vergetelheid raakten, bijvoorbeeld op de vaart. Zo werden talloze schepen beschoten en gebombardeerd, ook liepen sommige op inderhaast uitgeworpen contactmijnen. Een dergelijk lot trof de Actinia op 11 mei 1940.
Op de gemeentelijke begraafplaats in Zaandijk staat vooraan op het oude veld een grafmonument dat vanwege de ligging van de ingang niet snel opvalt. Het betreft het grafmonument voor de familie Dil-Honig, waarvan de korte stèle dient als in memoriam voor drie oorlogsslachtoffers, de broers Cornelis en Dirk Honig en Suzanna Honig-Aten, allen overleden in Azië. Twee van hen kregen een zeemansgraf.
De bevrijding van Nederland kostte vele tienduizenden mensen het leven, zowel militairen als burgers. Maar ook als men bevrijd was, betekende het niet dat het gevaar geweken was. We zien daarvan door het hele land de sporen op begraafplaatsen en kerkhoven. In het bijzonder gaat het dan om kinderen die speelden met gevonden munitie, achtergebleven in het open veld of bij een opslag.
De bevrijding van Nederland begon daadwerkelijk op 12 september 1944 in Mesch. De volgende dag zouden Amerikaanse troepen de aanval op Maastricht inzetten en half september waren de geallieerden opgerukt tot de Siegfriedlinie in Duitsland. De opmars stokte in Limburg echter bij Susteren. Het dorp zou een paar maanden in de frontlinie liggen, waardoor een groot deel van het noorden van de provincie bezet gebied bleef. Pas in januari 1945 zouden de geallieerde troepen doorstoten en op 10 maart was de frontlinie opgeschoven naar Düsseldorf. Hoewel Limburg op dat moment al was bevrijd, duurde de oorlog nog voort en waakzaamheid bleef dan ook geboden.
Grafstenen vertellen verhalen. Soms zijn het alleen een naam en datum die vragen oproepen. Een andere keer is het de gebruikte symboliek of een tekstuele verwijzing. Zoals het geval is bij het grafmonument voor Nico Blaauboer, op 21-jarige leeftijd overleden op 22 april 1940. Nico Blaauboer ligt begraven op de gemeentelijke begraafplaats van Schagen. Wat is het verhaal achter zijn voortijdige dood?