Huizen - Oude Algemene Begraafplaats

In het dorp Huizen is de laatste decennia veel veranderd. Wie nog iets wil proeven van het oude Huizen kan natuurlijk op zoek naar de schaarse oude boerderijtjes, bij de oude kerk gaan kijken of zoeken naar de oude haven. Maar de algemene begraafplaats uit 1828 kent ook nog enkele interessante onderdelen waar nog iets van het oude Huizen terug te vinden is.

Huizen is sinds de Reformatie protestants en dat is ook te herkennen op de begraafplaats. Huizen heeft daarnaast een vissersverleden. Het agrarische Huizen ontwikkelde zich vanaf de zeventiende eeuw tot vissersdorp. Vanaf 1854 kreeg het dorp een eigen haven. Na de afsluiting van de Zuiderzee kwam een eind aan de visvangst en daarbij behorende bedrijvigheid. Een stukje mentaliteit van het voormalige vissersdorp en het strenge geloof vindt men echter nog treffend terug op de oude Algemene Begraafplaats.

De oude Algemene Begraafplaats van Huizen ligt op de hoek van de Naarderstraat en de Ceintuurbaan, maar de ingang ligt aan het Prins Bernhardplein 1. De begraafplaats ligt niet ver van de oude kerk van Huizen waar eeuwenlang op het kerkhof en in de kerk werd begraven. Achter het eenvoudige laat negentiende-eeuwse hek ziet men direct de in 1939 gebouwde aula. Het is geen opvallend gebouw, maar de davidster in het ronde raam boven de ingang doet menigeen denken dat het hier gaat om een Joodse begraafplaats.

Doorlopend langs de aula komt men al snel van dat idee terug, want hier strekt zich een volkomen christelijk grafveld uit met een uiteenlopende verzameling grafmonumenten, rij aan rij. Op de grafmonumenten is relatief weinig symboliek te vinden. Her en der een palmtak laat al zien dat het geloof hier behoorlijk streng was. De begraafplaats is aan de linkerzijde afgeschermd met een meer dan manshoge beukenhaag. Aan de rechterzijde, langs de Naarderstraat, is een bakstenen muur te vinden. In 2005 heeft men deze sterk aangetaste muur geheel opnieuw opgetrokken omdat deze toen in zeer slechte staat verkeerde. Er is een nieuwe fundering gemaakt en met een passende steen is getracht de muur in dezelfde stijl weer op te bouwen. De muur wordt telkens gesteund door kleine muurdammen, maar op regelmatige afstand zijn ook grotere pijlers geplaatst. Deze zijn bekroond met een betonplaat met profielrand. De oude stenen waren dermate versleten dat ze niet meer hergebruikt konden worden.

In het midden van het hoofdpad dat vanaf de aula naar achteren loopt trekt een forse lindeboom de aandacht. Links daarvan, ook aan het eind van een pad staat nog een linde. Lager bij de grond valt op dat meer naar achteren de velden soberder worden. Na de typisch twintigste-eeuwse grafmonumenten strekt zich aan het verre eind van de begraafplaats en ook ter rechterzijde een grasveld uit met op regelmatige afstand gietijzeren nummerpaaltjes. Het gehele veld aan de achterzijde, deels gescheiden door een beukenhaag is op die manier vrijwel leeg gebleven. De graven hier werden uitgegeven voor onbepaalde tijd en schijnen al van oudsher geen grafmonumenten te dragen. Hier kenmerkt zich dan helemaal de soberheid die geloof en wellicht armoede voorschreven.

De begraafplaats dateert in aanleg uit 1828 maar is in 1895 uitgebreid en rond de Tweede Wereldoorlog is nog een toevoeging gemaakt aan de oostzijde. Belangrijker is echter dat er voordien al wijzigingen hebben plaatsgevonden in de verdeling van de grafvakken. Ook is er waarschijnlijk grootschalig geruimd en zijn oude vakken compleet opnieuw ingericht. Ondanks alle latere aanpassingen, zoals de bouw van de aula, de vernieuwde muur langs de Naarderstraat en de uitbreidingen geeft de begraafplaats in het moderne Huizen nog wel iets van het verleden prijs. Met name het achterste grafvak, nummer 1, verkeert nog in oorspronkelijke staat. De gietijzeren nummerpalen die hier staan, staan niet op graven van arme vissers, maar juist op die van de meer welvarende inwoners van Huizen. Veel grafmonumenten zijn hier in de loop der tijd verdwenen of ze zijn er simpelweg nooit geweest. Er zijn meer begraafplaatsen in Nederland die dergelijke grafvelden kennen. Telkens vertellen ze hun eigen verhaal van armoede, geloof of eigen opvattingen betreffende begraven!

Het overgrote deel van de grafmonumenten dateert uit de twintigste eeuw waarbij sterk de nadruk ligt op de tweede helft. Er is veel variatie in vorm en kleur zichtbaar. De oudere grafmonumenten zijn nog overwegend van Belgisch hardsteen, maar veel jongere monumenten zijn van andere materialen, waaronder kalksteen en graniet. De meeste grafmonumenten betreffen stèles, al dan niet met daarvoor een graftuin, omgeven door een rand van hardstenen banden, gevuld met grind of juist met begroeiing. Een enkele keer is een zerk op roef toegepast.Bij sommige grafmonumenten is de rand voorzien van palen met daartussen kettingen. Andere uitzonderingen zijn er op het oude algemene deel, de laagste klasse. Hier vinden we wat kleinere, minder uitgewerkte grafmonumenten en daar en op het kinderdeel zijn nog enkele geëmailleerde tekstborden te vinden. Emaille tekstborden waren gangbaar tussen pakweg 1900 en 1950.In alle gevallen staat achter het grafmonument een gietijzeren nummerpaal. Waar geen grafmonument ligt, staat dus alleen een nummerpaal. Waar grotere delen van een grafvak geen grafmonumenten bevatten, wordt het beeld bepaald door rijen met nummerpalen. Dit doet zich met name voor aan de achterzijde van de begraafplaats, maar is niet alleen voorbehouden aan de laagste klasse. Onder de begravenen op de begraafplaats bevinden zich talloze bekende personen uit Huizen, maar ook een aantal bekende en meer onbekende slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

In 2001 waren er in Huizen plannen om deze kenmerkende velden te ruimen om plaats te maken voor nieuwe graven. De stichting Behoud het Oude Dorp heeft zich hiertegen met succes verzet. Nadien is er echter  jarenlang weinig gedaan aan het behoud van de begraafplaats. Incidenteel werd er nog begraven, maar ook werden er zo nu en dan graven geruimd. Na grondig onderzoek en een inventarisatie is de begraafplaats in 2020 aangewezen als gemeentelijk monument.

Literatuur

• Aa, A.J. van der; Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, Gorinchem 1846.
• Bok, Leon, René ten Dam (red.); Canon van het Nederlands funerair erfgoed, IJsselstein 2020
• Bureau Funeraire Adviezen, Cultuurhistorische waardering oude gemeentelijke begraafplaats Huizen, Amsterdam 2020
• Bloys van Treslong Prins, P.C. en Belonje, J.; Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Noord-Holland, deel IV, Hoorn (Oosterkerk) tot De Rijp (Ned. herv. kerk), Utrecht 1930.
• Stenvert, Ronald e.a.; Monumenten in Nederland : Noord-Holland, Zwolle 2006
• Veerman, Jan; ‘De oude algemeene begraafplaats van Huizen’, in: De Ratel, tijdschrift van Historische Kring Huizen, nr. 3, 22e jaargang, september 2001