In de buitenzijde van de toren van de rooms-katholieke kerk H. Franciscus van Assisi oftewel de Boomkerk aan de Amsterdamse Admiraal de Ruyterweg is een gedenksteen aangebracht. Op het ontwerp van Willem IJzerdraat staat een vrouwenfiguur met een zwaard in haar hand die haar kind tegen het kwaad (slang) verdedigt en een boom, vergezeld door de tekst: 1940 1945 - Den Vaderlandt Getrouwe - Jan Verleun - Gerard Steen.
* Naaldwijk 5 augustus 1888 - † Valkenheide 8 september 1944
Dirk Noordam was van 1922 tot 1944 directeur van het opvoedingsgesticht Valkenheide nabij Maarsbergen. Hij was al vanaf 1913 werkzaam op Valkenheide als adjunct-directeur-hoofdonderwijzer. Noordam drukte zijn stempel op dit gesticht en had daarnaast nog andere openbare functies. In de tumultueuze dagen van september 1944 werd hij op laffe wijze door de Duitsers om het leven gebracht. Enkele dagen later werd hij begraven op de begraafplaats van Valkenheide.
Op 18 augustus 1944 werd Maastricht getroffen door een ramp van enorme omvang. Om drie minuten over zes in de avond verscheen ineens een twaalftal vliegtuigen boven de stad. Het waren B 17 bommenwerpers, zogenaamde "vliegende forten" van de Amerikaanse Strategische Luchtmacht. Het zou het zwaarste bombardement worden dat Maastricht trof in de oorlogsjaren. Er waren wel eerder bombardementen geweest, zoals in de meidagen van 1940. Toen bombardeerden de Duitsers de stad voordat ze die innamen. In november 1941 trof een Engelse blockbuster de wijk Blauwdorp met als gevolg zo’n 25 doden en in juli 1942 bombardeerden de Amerikanen de stad met als gevolg elf doden. Vaak waren de bruggen over de Maas het doelwit en zo ook op die bewuste dag in 1944 toen de spoorbrug het doel werd. Deze spoorbrug, gebouwd naar een ontwerp van kolonel der Genie buiten dienst Johan Arthur Kool (1816-1873), werd op 1 oktober 1856 geopend als onderdeel van de spoorwegverbinding Hasselt -Maastricht -Aken. Bij de aanval werd de spoorbrug zelfs nauwelijks getroffen, maar wel de aan de oostzijde en westzijde van de Maas gelegen fabrieken en woonwijken . Er vielen 103 doden te betreuren onder de burgerbevolking en nog eens zeventien Duitsers. Een van de doden was Max Meijer, een toevallige passant die slachtoffer werd van een oorlog die slechts enkele weken later zou eindigen.
In de meidagen van 1940 kwam het Nederlandse leger tegen een overmacht te staan. De verovering van Nederland door de Duitse legers ging echter niet zonder slag of stoot. Op verschillende locaties in Nederland werd zwaar tegenstand geboden. Maar overmand door angst kozen enkele soldaten er voor om te vluchten, officieel desertie geheten. Een doorn in het oog van de legerleiding, en in het bijzonder in die van generaal Harberts. En op desertie stond de zwaarste straf, de kogel.
* 16 september 1920 - † 17 april 1945
Te midden van de 374 slachtoffers die rusten op Erebegraafplaats Bloemendaal ligt een enkele vrouw: Jannetje Johanna Schaft, beter bekend als Hannie Schaft. Ze ligt begraven in het middelste vak, vak 22. Op tweeëntwintigjarige leeftijd was Hannie Schaft in het Haarlemse verzet terecht gekomen.
Op het kerkhof achter de Nederlands Hervormde Kerk in Langbroek staat het grafmonument voor verzetsman 'Piet de Springer', een alias van Jan de Bloois. In 1943 vertrok De Bloois naar Engeland, waar hij werd opgeleid als agent van het Bureau Inlichtingen. Van september to december 1944 was hij werkzaam in Langbroek als koerier, verbindingsman en codist. Veel geallieerde piloten danken hun leven aan hem, omdat hij hen door vijandelijk gebied loodste.
Op 30 december 1944 werd Jan de Bloois bij een ontsnappingspoging doogeschoten door de Duitsers.
Het grafmonument is tevens een herdenkingsmonument.
Op de voorzijde staat boven een fakkel geschreven: 'Den vijand wederstaan / 1940 - 1945'. Op de linkerzijde staan de regels: 'Dit is de roem der partisanen / Te strijden. De uitkomst ongeteld / niet deinzend voor het dichts geweld / noch zijn milioenen onderdanen'. Op de rechterzijde staan de regels: 'alleen te staan desnoods met God / alleen gesteund door 't straf geweten / in 't kleed tot op den draad versleten / koning te zijn in 't vuilste kot'. Rond het voetstuk van het beeld staat geschreven: 'met moet gode meer gehoorzaam zijn dan den menschen'. De uit één blok hardsteen gehouwen 1,25 meter hoge mannen- en vrouwenfiguur is vervaardigd door J.H. van Zweden. Aan de achterzijde is een herdenkingsplaquette bevestigd. (2001)
Literatuur
- Ingrid van Beuzekom, Roland Blijdestijn, Rob van Olderen, Oorlogsmonumenten, Stichtse Monumenten Reeks (Utrecht, 1995) p29.
In de Tweede Wereldoorlog zijn honderden, misschien wel duizenden mensen om het leven gebracht op verlaten plekken in bossen of duinen. Soms kregen deze mensen vervolgens een laatste rustplaats op een plaatselijke begraafplaats, maar veelal werden ze ter plekke begraven. Na de oorlog kregen ze vaak alsnog, na een fatsoenlijke en eervolle herbegrafenis, een graf op een begraafplaats. Het gemeenschappelijke graf van Ynze Dikkerboom en (Chris)Tine van Heesch in het bos bij Harfsen is een uitzondering.
Hoe een huisvader uit Enter bij Roosendaal zodanig gewond raakte dat hij een aantal dagen later in Bergen op Zoom om het leven kwam. Dat vraag je je af bij het zien van het grafmonument van Gerrit Jan Puppels op de nieuwe gemeentelijke begraafplaats van Enter.
De laatste rustplaats van Jean Perée
Op het St. Pieterskerkhof bij Maastricht ligt een enkel oorlogsgraf. De tekst op het monument luidt:
KONINKRIJK
DER NEDERLANDEN
J. PEREE
23-1-1923
20-5-1945
Vooral die laatste datum roept vragen op. Maastricht was immers al in september 1944 bevrijd. Het verhaal wordt nog vreemder als je weet dat het graf van Peree niet op de oorspronkelijke plaats ligt, maar in de jaren negentig van de vorige eeuw noodgedwongen op de huidige plaats terecht kwam. Aanleiding genoeg om uit te zoeken wat er met deze jonge man is gebeurd in die vreselijke oorlogsjaren.
* Amsterdam 7 juli 1918 - † Noorddijk 7 september 1944
Esmée Adrienne van Eeghen werd in een harmonisch, welgesteld gezin geboren. Haar vader, Reginald (Reggie) van Eeghen, directeur van de Amstel-brouwerij, vernoemde haar naar zijn broer Esme Charles, die in de eerste wereldoorlog was gesneuveld. Haar moeder, jonkvrouw Minette (Miesje) Adrienne van Lennep hertrouwde na haar scheiding van Van Eeghen met baron mr. Alphert (Alph) Schimmelpenninck van der Oye, burgemeester van Maarn en Doorn. Esmée had nog een twee jaar jongere broer David Hendrik (Dave), die enkele dagen voor de Britse bevrijding van Bergen Belsen, aangenomen wordt rond 15 april 1945, overleed. In 1931 werd haar halfbroer Sander geboren. Ze kreeg een goede opvoeding, in hoofdzaak door een gouvernante die haar verschillende talen leerde en maakte met haar stiefvader, die door een functie bij het Olympisch Comité vele plaatsen bezocht, regelmatig buitenlandse reizen. Ze groeide op tot een ontwikkelde, intelligente vrouw, die zich goed kleedde en er altijd verzorgd en opgemaakt uitzag. Later werd zij wel getypeerd als nymfomaan.