Bears - "Het peilloze verdriet van een ouderpaar"

23 juli 2009

Leon Bok

Hoe diep kan verdriet zijn? Peilloos, maar wat is daar voor nodig? Iedereen kan dan wel wat bedenken, maar concrete voorbeelden, daar denken we liever niet aan. Laat staan aan de aanleiding voor zulk verdriet. Veel van die concrete aanleidingen zijn te vinden op begraafplaatsen. Ontelbare dierbaren: echtgenoten, ouders, kinderen, broers en zussen, weggerukt uit het leven, te vroeg gestorven, soms na een ondraaglijk lijden. De troost is onvoldoende om het verdriet te doen verminderen en de hoop op eeuwige rust kan het ook niet doen vervagen. Op het kerkhof van Bears in de huidige gemeente Littenseradiel is zo'n ondraaglijk verdriet letterlijk zichtbaar gemaakt in een rijtje grafstenen. Een van de grafstenen vermeldt het jaartal 1860, maar is waarschijnlijk zelf wat minder oud. Op de steen staan vijf namen vermeld, allen kinderen van Pieter Hanzes Bosma en Janke Bruins van der Hem, die zelf hier ook liggen begraven. Achter dat aantal en dat jaartal zit een onbeschrijflijk verdriet verborgen. Alleen de feiten kunnen verteld worden.

Bears

Rond 1850 viel Bears onder de grietenij Baarderadeel. Het dorp lag een uur en een kwartier gaans van Leeuwarden aan de Jaanvaart die in verbinding stond met de Zwette. Er woonden destijds 160 inwoners, alle Hervormd. De meeste inwoners vonden hun bestaan in de landbouw en veeteelt.
Het kleine dorp beschikte over een aardige kerk en een handvol boerderijen met nog wat kleine woninkjes. Een van de boerderijen was van Pieter Hanzes Bosma, geboren in 1830. Hij en zijn vrouw Janke Bruins van der Hem zijn de hoofdrolspelers in dit verhaal. Ze moeten ergens in het begin van de jaren vijftig van de 19de eeuw getrouwd zijn. Janke kwam uit Wijtgaard, een dorp op enkele kwartieren gaans van Bears.

Het drama

Het huwelijk van Pieter en Janke werd al snel gezegend met een dochter, Klaaske. Ze werd geboren op 12 februari 1855. Op 6 november 1856 volgde Bruin en op 14 oktober 1858 Marten. Het vierde kind, Gerben, werd geboren op 4 februari 1860, hetzelfde jaar dat ook het noodlot toesloeg. Het begon met een onschuldig lijkende ziekte van Bruin, toen net vier jaar oud. Al snel werden ook de andere kinderen ziek. Het bleek te gaan om een hardnekkige keelontsteking die in de nacht van 4 december 1860 het leven van Bruin kostte. In de namiddag van de 9de december stierf Marten en de 11de, midden in de nacht Klaaske. Drie kinderen ineen tijdsbestek van een week verliezen is een regelrechte ramp. De ouders waren wellicht niet in staat zelf aangifte van het overlijden van de kinderen te doen, dat werd daarom gedaan door twee arbeiders van de boerderij.

De ziekte, algemeen bekend als difterie, sloeg in de jaren 1858-1860 hard toe in de hele wereld. De ziekte werd veroorzaakt door een bacterie waartegen pas in 1891 een kuur werd gevonden. Het ziektebeeld lijkt op onze hedendaagse keelontsteking met het verschil dat de bacterie die difterie veroorzaakt een giftige stof afscheidt die uiteindelijk tot hartfalen of uitval van andere organen leidt. Vooral kinderen tussen 4 en 10 jaar stierven aan de ziekte.

Het verdriet verwoord

Het lot van het gezin is niet alleen af te lezen aan de grafsteen. In de Leeuwarder Courant van 14 december 1860 liet de familie namelijk een kleine advertentie opnemen met de volgende tekst:
Diep werd ons ouderhart gewond. In een zeer korten tijd ontvielen ons de drie oudste onzer vier Lievelingen. Den 4 dezer BRUIN, vier jaren en ééne maand, gisteren MARTEN, twee jaren en twee maanden, heden KLAASKE, vijf jaren en tien maanden oud. Dezelfde krankheid, eene hevige keelontsteking nam hen weg! Diep treuren wij. Velen met ons. Maar God schenke ons door Christus kracht, om vast te staan in het geloof dat "al wat Hij doet welgedaan is," en in den troost des Evangelie's: "Zalig is der Kind'ren lot vroeg gestorven, vroeg bij God."

Maar de ramp was nog niet ten einde. Ook de kleine Gerben werd ziek en op de 21ste december overleed ook hij. De beide arbeiders maakten opnieuw de gang naar het gemeentehuis. Nog meer verscheurd van verdriet zullen de ouders zijn geweest. De tekst van de advertentie die het gezin plaatste op 4 januari 1861 spreekt wat dat betreft boekdelen:
Ook ons dierbaar jongste Kind, het eenigst overgebleven onzer vier Lievelingen GERBEN, is niet meer! Hoe gaarne wij het, nog slechts 46 weken oud, behouden hadden ; …wij moesten het heden morgen, gelyk voor zoo weinige dagen, de anderen, overgeven. Zoo behaagde het Gode ons in zoo korten tijd, al onze Kinderen te ontnemen. Hij schenke ons kracht naar kruis en doe ons het geloof behouden en met het geloof den zoeten troost: dat wij het lieve viertal eens heerlijk zullen wederzien in de zaal'ge woningen van 't Vaderhuis.

Het geloof hield het paar op de been, dat blijkt wel uit de toonzetting van de artikelen. Hoe draag je anders zoiets? Maar het leven ging gewoon door.

Geluk en ongeluk

Op 30 april 1864, meer dan vier jaar na de vreselijke gebeurtenis, kregen Pieter en Janke weer een kindje. Het was een meisje dat Maaike genoemd werd. Haar grafsteen staat ook in het rijtje op het kerkhof van Bears, maar zij werd 67 jaar oud. Maar ook zij zal al vroeg haar verdriet hebben gekend. Uiteraard zal ze gehoord hebben van haar drie broertjes en zusje, maar ook haar eigen zusje, Fetje, geboren op 13 december 1868 stierf vroeg. Net geen acht jaar werd ze. Toen was Maaike dus 12 jaar oud. Hoe het ook zij, het leven ging door. Maaike trouwde met Tette Boonstra en stierf in 1932. Haar vader en moeder waren nadat Maaike uit huis ging, in Leeuwarden gaan wonen. Daar overleed Janke op 6 juli 1898 en Pieter volgde zo'n 10 jaar later op 12 december 1908.

Wat de familie Bosma overkwam, staat niet op zich. Een dergelijke ramp overkwam meer families, hoewel vier kinderen in een maand wel heel zwaar moet zijn. In de kerk van Bears ligt nog een steentje in de vloer die eenzelfde beeld laat zien, maar dan van een eeuw eerder: de familie Meintes verloor tussen 1768 en 1778 vijf kinderen. Geen werd ouder dan 48 weken. (2009)