Waarom ik zo gefascineerd ben door de begraafplaats van Heemstede? Ik woon er vlakbij. Een prachtige groene plek, heerlijk om over te wandelen (soms kom je reeën tegen) met gelukkig nog veel bewaard funerair erfgoed. Achter iedere steen zit een verhaal, vaak de moeite waard om uit te zoeken, te plaatsen in de geschiedenis en erover te publiceren. Zo leer je steeds meer over de geschiedenis van je eigen omgeving. En als je daar meer over weet, waardeer je die ook meer. Mooi om te proberen dat op anderen over te dragen. Dat ook zij begrijpen dat begraafplaatsen belangrijke plekken zijn, die het verdienen om verstandig beheerd en bewaard te worden.
En er is zoveel bijzonders vlak bij elkaar. Zuid-Kennemerland staat bekend om zijn buitenplaatsen. In de zeventiende eeuw werden heel wat hofstedes in de duinstreek uitgebouwd door rijke Amsterdamse kooplui tot ware lustoorden, vol pracht en praal, met schitterende gebouwen, tuinen en waterpartijen. Eerst in de Franse stijl, zoals we die kennen van Paleis Het Loo, later in de Engelse landschapsstijl.
Zo ook in Heemstede. Daniel Marot, schepper van de tuinen van Het Loo, was tevens verantwoordelijk voor de tuininrichting van de buitenplaats Meer en Berg. Het ernaast gelegen Groenendaal en Bosbeek werden ingericht volgens de Engelse landschapsstijl. Beide buitenplaatsen werden in 1873 gekocht door jonkheer Jean Baptiste van Merlen, met het geld van zijn echtgenote, verdiend in de oliehandel in de Zaanstreek. Het verwaarloosde landgoed werd grondig aangepakt. De familie legde in 1886 een particuliere grafkelder aan. Nadat de gemeente in 1913 Groenendaal aankocht en er een openbaar wandelbos van maakte, werd de grafkelder een privé-enclave in de uitbreiding van de Algemene (gemeentelijke) begraafplaats, waarvan het eerste deel in 1829 aangelegd was door Jan David Zocher jr. Als een Vaticaanstad in Rome ligt de grafkelder centraal achter de monumentale ingangspartij, ontworpen door Joseph Cuypers. Op de Algemene begraafplaats rusten talloze bewoners van de oude buitenplaatsen: Van Lennep, Teding van Berkhout, Enschede, Labouchere.
Bosbeek en Groenendaal nabij Heemstede, 1840. Collectie Noord-Hollands Archief.
Het van Groenendaal afgesplitste Bosbeek werd na 1913 eerst particulier bewoond, maar na de Tweede Wereldoorlog overgenomen door een kloosterorde, de Zusters van “De Voorzienigheid”. Voor de overleden zusters en priesters werd op Bosbeek een speciale kloosterbegraafplaats aangelegd, waar nog altijd wordt begraven. Op het ernaast gelegen Meer en Berg gebeurde hetzelfde: ook hier eerst particuliere bewoning en daarna een kloosterorde, die het gebied omdoopten in Marienheuvel en ook een kloosterbegraafplaats creëerden. En op het nabijgelegen landgoed Het Groot Clooster werd na jaren van particuliere bewoning het seminarie Hageveld gevestigd. Ook hier kwam er een begraafplaats voor docenten en hun verzorgers, inmiddels gesloten.
Overzicht kloosterbegraafplaats Bosbeek (foto René ten Dam)
Dat maakt het mogelijk om in Heemstede – al moet er eerst toestemming worden gevraagd – om drie vlak bij elkaar gelegen verschillende kloosterbegraafplaatsen te bezoeken en voor de fanatiekeling vlak over de grens in Aerdenhout ook nog eens de begraafplaats van het voormalige klooster Alverna – waarvan de oorspronkelijke bewoners rusten op de Algemene begraafplaats in Heemstede en de cirkel weer rond is.
Dus, belangstellenden in funeraire historie, wendt u tot Heemstede. Daar wacht u een combinatie van een begraafplaats van Zocher (ook verantwoordelijk voor Akendam in Haarlem en Soestbergen in Utrecht) met de fraaie ingangspartij van Cuypers en een voorbeeldig gerestaureerde grafkapel van de Familie Van Vollenhoven met op loopafstand de kloosterbegraafplaatsen van Bosbeek en Marienheuvel. Komt u met de trein, dat fiets u nog even vanaf het station langs Alverna en daarna even door naar Hageveld. De moeite waard. Wilt u een opwarmertje? Op de website www.begraafplaats.heemstede.nl kunt u alvast een uitgebreid artikel lezen. En op https://hvhb.nl/grafkapel-van-vollenhoven-de-tempel-van-de-herfstlaan/ veel informatie, foto’s en een video over de grafkapel.
In deze rubriek vertellen mensen uit het veld over een bijzondere funeraire plek. Marc de Bruijn is naast de beslommeringen van zijn dagelijkse werkzaamheden betrokken bij de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek. Hij is sinds 2019 lid van de Raad van Advies van die vereniging en was daarvoor 12 jaar bestuurslid. In het bijzonder heeft hij aandacht voor de gemeentelijke begraafplaats van Heemstede. Naast het publiceren van funeraire biografieën van aldaar begraven personen heeft hij zich ook ingezet voor de restauratie van de grafkapel en de grafkisten van de familie Van Vollenhoven.
Foto header: Detail grafmonument (foto René ten Dam)
