In 2008 startte ik bij Landschapsbeheer Nederland met een inventarisatie van groene kerkterreinen en historische begraafplaatsen. Ik was altijd al gefascineerd door oude gedenkplekken in het landschap, zoals de hunebedden en grafheuvels. Maar tijdens dit onderzoek kwam ik er achter dat Nederland rijk is aan een breed scala aan bijzondere (historische) begraafplaatsen.
{seog:disable}Tot op de dag van vandaag heeft dit onderwerp me niet meer los gelaten. Waarschijnlijk ook omdat het raakt aan zoveel verschillende disciplines; kunst, cultuur en natuur komen hier prachtig samen. Bijzondere architectuur, vakmanschap van steenhouwers, smeden en ontwerpers hebben bijgedragen aan een unieke grafcultuur in ons land. Door de ligging - en vaak onder architectuur ontworpen - zijn veel begraafplaatsen door de tijd heen ontwikkelt tot kleine groene paradijsjes. Monumentaal groen, rust, stilte en ’extensief’ gebruik, resulteren in de aanwezigheid van veel bijzondere planten en dieren. Ik kan enorm genieten van de diversiteit op begraafplaatsen, je weet nooit wat je weer gaat aantreffen en de verhalen uit dit stenen archief zijn onuitputtelijk.
Daarom vind ik het lastig om te bepalen wat nu mijn bijzondere funeraire plek is. Het zijn er zo veel. Zo heb ik goede herinneringen aan het dorp Wilhelminaoord en de begraafplaats aan de Oranjelaan. Daar staat een prachtige treurbeuk, een zogenoemde apostelboom, een rijksmonument, maar helaas zwaar toegetakeld door de zomerstorm van 2019. De boom staat op de begraafplaats van de Maatschappij van Weldadigheid. Op deze begraafplaats liggen kolonisten en ambtenaren van de maatschappij. De begraafplaats is gesticht omstreeks 1820 en de boom staat daar waarschijnlijk al twee eeuwen. Ook kom ik graag op de begraafplaats Rosendael, bij kasteel Rozendaal, tijdens de lunchwandeling met collega’s. Het terrein is rijk aan bijzondere flora en een imposante verzameling van unieke grafmonumenten en grafkelders. Of toch Moscowa in Arnhem, waar ik woonachtig ben, een volwaardig stadspark, met hoge ecologische waarde, een rijke geschiedenis en midden in de samenleving.
Maar als er zo een aantal bijzondere plekken de revue passeren, dan kom ik tot de conclusie dat ik toch wel groot fan ben (als ik dit zo mag zeggen), van begraafplaats Bergklooster bij Zwolle. Hier word ik als landschapsecoloog erg blij van, een zeer oud terrein gelegen op een schrale rivierduin van de Overijsselse vecht. Al vanaf de veertiende eeuw wordt er begraven op dit voormalige kloosterterrein. Bergklooster is wat mij betreft een echte ecologische parel, met een breed scala aan zeldzame rodelijst-soorten. Het hooilandbeheer is hier tot kunst verweven. Zerken bedekt met grasklokje, duifkruid, zandblauwtje, groot geel walstro, steenanjer, duivenkervel. De zeldzame knoflookpad is op het terrein aanwezig en verschillende uilen soorten wonen op de begraafplaats. Een fantastisch voorbeeld voor andere begraafplaatsen hoe je met ecologisch beheer kan bijdragen aan het versterken van de biodiversiteit en het behoud van dit bijzondere funeraire erfgoed.
Eward Timmerman is (senior-) adviseur Natuur en Landschap bij Stichting Landschapsbeheer Gelderland.
(Foto header: Bert Pierik)
