Op de oude of Algemene begraafplaats te Leeuwarden aan de Spanjaardslaan ligt het graf van Antje van der Meulen. Die naam lijkt op zich niet zo bijzonder maar zij is de moeder van de meest bekende spionne ter wereld, Mata Hari. Het graf van Antje van der Meulen ligt op de eerste afdeling van de begraafplaats, op rij 22, graf 22. De in 2011 opgeleverde restauratie heeft nieuw licht geworpen op het verhaal dat in het verleden altijd verteld werd. Dat komt omdat de grafzerk nu duidelijk leesbaar is terwijl men voor de restauratie met wat moeite haar naam kon lezen. Het onderstaande verhaal werd dan ook altijd voor waar aangenomen en dus bij rondleidingen verteld.
De stamboom van Anna van der Meulen (Van Genealogieonline).
Het oude verhaal
In het graf op afdeling 1, rij 22, graf 22 ligt Cornelis Zelle, de opa van Mata Hari begraven. In het graf is ook zijn schoondochter Antje van der Meulen bijgezet. De echtgenote van opa Cornelis Zelle is later begraven min of meer noodgedwongen elders begraven, namelijk op afdeling 4a.
Grafmonument voor Cornelis Zelle.
Antje van der Meulen was gehuwd met Adam Zelle [1], hun dochter Margaretha Zelle werd later bekend onder de naam Mata Hari. Mata Hari, wat Zon betekent, werd door haar zelf ook wel vertaald als Oog van de dag.
Toen Cornelis Zelle overleed had zijn zoon Adam Zelle veel geld verdiend door middel van speculatie. Daardoor kon hij zijn vader een graf geven op de eerste afdeling van de begraafplaats. Echter toen Antje overleed was dat geld bijna op en kon er geen nieuw graf gekocht worden. Zij werd daarom bijgezet in het graf van haar schoonvader. Toen de echtgenote van Cornelis, Margaretha (bekend als Grietje) Hamstra overleed in augustus 1904 was er helemaal geen geld meer. Zij werd daarom op 25 augustus 1904 begraven op kosten van de gemeente Leeuwarden in een algemeen graf op afdeling 4a, rij 14, graf 33. Waarschijnlijk is er nooit een grafmonument op het graf geplaatst. De eerste in graf 33 was Dina Adriana van der Kleij, direct daarna werd Grietje Hamstra er begraven en op 8 september 1904 werd Hendrik Zoodsma (4 weken oud) in hetzelfde graf bijgezet. Een dergelijke gang van zaken was vrij gewoon voor een algemeen graf.
Nieuwe feiten
Het verhaal dat altijd verteld werd moet inmiddels bijgesteld worden. Na de restauratie van tientallen grafmonumenten, waaronder de zerk op het graf van Cornelis Zelle, is de tekst op de steen uitstekend te lezen. Deze tekst vermeld drie namen, terwijl er volgens het tot dan toe vertelde verhaal er twee personen begraven zouden zijn. De namen op deze grafsteen zijn:
Cornelis Zelle
Margaretha Hamstra
Anna van der Meulen
De naam Anna van der Meulen is de officiële naam van Antje. Hoewel Cornelis Zelle en zijn schoondochter hier volgens overlevering inderdaad begraven zijn noopte de derde naam op deze steen tot nader onderzoek. Daarbij kwam het volgende boven tafel.
Grafzerk met de drie namen.
Volgens het grafregister was het graf 1-22-22 "eigendom" van Adam Zelle. Hij kreeg het graf op naam op 27 mei 1880. Hij nam het graf om er zijn vader te kunnen begraven. De eerst begravene is dan ook Cornelis Zelle. Hij werd hier op 27 mei 1880 begraven, oud 69 jaar. Zelle werd twee diep begraven in een houten kist. Bijna elf jaar later werd op één diep Antje van der Meulen begraven. Zij werd ter aarde besteld op 13 mei 1891 oud 41 jaar. Het register geeft aan dat alleen deze twee personen hier begraven zijn. Het leek erop dat de zoektocht geen nieuwe gegevens opleverde, maar omdat de grafsteen drie namen vermeldt, moest er verder worden gezocht. Hetzelfde grafregister gaf aan dat Margaretha (Grietje) Hamstra begraven lag in het graf 4-38-25. Zij werd dus niet zoals altijd werd verteld begraven in het graf op de afdeling 4a, rij 14, graf 33.
Het graf op afdeling 4, rij 38, nummer 25 was op 19 februari 1834 op naam gesteld van Pieter Hamstra, 90 jaar oud. Als eerste werd hier begraven op 24 februari 1834 Albert Hamstra, oud 49 jaar op twee diep. Als tweede werd hier (één diep) begraven Coenraad Hamstra. De derde begrafenis vond plaats op 22 februari 1868. Dat was voor Margaretha Hamstra, oud 56 jaar, de oma van Mata Hari. Pas op 7 september 1917 werd er weer iemand in dit graf ter aarde besteld. Daartoe dienden de aanwezige stoffelijke resten geruimd te worden. [2]
Het geld was op
Uit het voorgaande blijkt dus dat deze Margaretha Hamstra bijna twaalf jaar eerder dan haar echtgenoot Cornelis Zelle is overleden. Als we er even van uitgaan dat er een kern van waarheid zit in de bewering over de financiën van Adam Zelle, dan had hij bij het overlijden van zijn moeder geen geld. Zij werd daarom in een graf van haar eigen familie begraven. Toen zijn vader overleed had Adam wel geld en kwam zijn vader op het dure plekje te liggen. Toen werd waarschijnlijk ook de naam van zijn moeder op de grafsteen vermeld. Dat zijn vrouw later bij haar schoonvader is begraven kunnen we waarschijnlijk ook plaatsen onder de noemer "het geld was op".
Noot
- Antje van der Meulen werd geboren te Franeker op 21 april 1842 en ze overleed te Leeuwarden op 9 mei 1891. Haar ouders waren Johannes Hendrikus van der Meulen en Sjoukje Faber. Antje huwde op 4 juni 1873 te Franeker met Adam Zelle.
- In 1917 werd in het graf 4-38-25 Tamie de Ruiter begraven en daarna volgde nog op 5 februari 1923 Tjitske Jansen.
