Op het Sovjet Ereveld in Leusden, naast de Amersfoortse begraafplaats Rusthof, liggen 865 gesneuvelde soldaten uit de voormalige Sovjet-Unie begraven. Zij zijn op verschillende plaatsen in Nederland en Duitsland omgekomen. Onder hen bevinden zich 101 krijgsgevangenen die in 1941 door de Duitse bezetter naar Kamp Amersfoort waren vervoerd en daar of in de omgeving om het leven kwamen.
Deze krijgsgevangenen kwamen op 27 september 1941 aan op de vee-losplaats bij station Amersfoort. Ze waren gevangengenomen aan het Oostfront, niet lang na de Duitse inval in de Sovjet-Unie. De soldaten waren afkomstig uit Sovjetrepublieken in Centraal-Azië, hoofdzakelijk Oezbekistan en Kazachstan. Door de nazi’s werden ze beschouwd als Untermenschen en beestachtig behandeld. Tijdens hun lange treinreis naar Nederland hadden ze amper iets te eten of te drinken gekregen.
Het Sovjet Ereveld in 2024.
Schedels als curiosa
Omringd door bewakers moesten de soldaten van het station door de stad naar Kamp Amersfoort lopen. Ze trokken veel bekijks. Op de omstanders maakten ze een dodelijk vermoeide, hongerige en meelijwekkende indruk. Verschillende Amersfoorters probeerden hen wat te eten te geven. Ook tijdens hun verblijf in Kamp Amersfoort werden de Russen, zoals ze werden genoemd, ronduit slecht behandeld. Binnen een halfjaar overleden 24 soldaten aan honger, ziekte en mishandeling. De kamparts liet van twee gestorven Sovjet-krijgsgevangenen het hoofd afsnijden. Hij liet hun schedels uitkoken en plaatste deze als curiosa in zijn werkkamer.
Monument Koedriest
Op 9 april 1942 werden de overgebleven 77 Sovjetsoldaten gefusilleerd. Het zou de op één na grootste massa-executie in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog blijken te zijn. De Sovjetsoldaten werden begraven in kuilen in het bos en op de hei. Na de oorlog werden de stoffelijke overschotten van de 101 Sovjetsoldaten eerst herbegraven op de Amersfoortse begraafplaats Rusthof. In 1947 werden ze overgebracht naar het nieuw aangelegde Sovjet Ereveld, naast Rusthof. Niet ver van de plaats van de executie, in het bos achter Kamp Amersfoort, werd in 1954 een eenvoudig gedenkteken opgericht op de plek waar de graven van de 24 Sovjetsoldaten waren gevonden. Dit werd in 1962 vervangen door monument Koedriest. Op de gedenkzuil staat: ‘Aan de roemrijke zonen van het Sovjetvolk die gevallen zijn in de strijd tegen de Duitse bezettingsmacht in 1941-1945. Van het dankbare Vaderland.’
Monument Koedriest.
Jaarlijkse herdenking om niet te vergeten
Op het Sovjet Ereveld werden ze als ‘onbekende Sovjetsoldaten’ begraven, omdat hun identiteit niet was vastgesteld. Na de oorlog was het archief met hun namen spoorloos. Zo namen de nazi’s niet alleen hun leven, maar ook hun naam af. Langzaamaan raakten de anonieme Sovjetsoldaten in de vergetelheid. Stichting Sovjet Ereveld heeft ervoor gezorgd dat ze niet worden vergeten en houdt sinds 2012 elk jaar op 9 april, de dag van de fusillade in 1942, een herdenking bij monument Koedriest. In de vroege ochtend worden 77 rode kaarsjes aangestoken voor de gefusilleerde krijgsgevangenen en 24 witte kaarsjes voor de mannen die al in Kamp Amersfoort waren gestorven.
Sovjet Ereveld Experience
(foto Klaas van Huizen/Stichting Sovjet Ereveld)De Stichting Sovjet Ereveld identificeert de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog die op het Sovjet Ereveld in Leusden begraven liggen, spoort hun nog in onwetendheid verkerende nabestaanden op en organiseert het grafbezoek voor deze familieleden.
Op 8 maart 2024 opende het Sovjet Ereveld Experience, een museum op loopafstand van de begraafplaats. Aan de hand van het verhaal van Vladimir Botenko krijgt de bezoeker een beeld wat de soldaten hebben doorstaan, van het afscheid van hun gezin tot de strijd aan het front. En hoe hun vermissing de families voor het leven heeft getekend.
Voor meer informatie, zie: sovjet-ereveld.nl.
691 krijgsgevangenen uit Margraten
Op de toen nog tijdelijke Amerikaanse Militaire Begraafplaats in het Limburgse Margraten lagen nog eens 691 soldaten uit de Sovjet-Unie begraven. Ze hadden gevochten in het Rode Leger en waren door de Duitsers krijgsgevangene gemaakt. Velen kwamen terecht in kampen in het Ruhrgebied, waar ze onder erbarmelijke omstandigheden moesten werken.
Na hun dood - veelal door tuberculose - werden hun stoffelijke overschotten overgebracht naar de dichtstbijzijnde Amerikaanse begraafplaats buiten Duitsland. Zo hoefden geen geallieerde oorlogsslachtoffers op vijandelijk grondgebied begraven te worden. De meeste van de 691 in Margraten begraven Sovjetsoldaten waren bezweken aan ziekte in de laatste dagen van de oorlog of in de eerste dagen en weken na de bevrijding. Het Amerikaanse leger had hen opgenomen in ziekenhuizen in Duitse plaatsen als Lüdenscheid, Hamm, Dortmund en Bad Lippspringe.
Permanent ereveld
Na de oorlog wilden de autoriteiten van de begraafplaats in Margraten een permanent ereveld voor uitsluitend Amerikaanse soldaten maken. De soldaten uit de Sovjet-Unie werden overgebracht naar Amersfoort, waar al 101 overleden Russen in en nabij Kamp Amersfoort begraven lagen. Omdat op Rusthof onvoldoende ruimte was, werd ernaast een aparte begraafplaats aangelegd: het Sovjet Ereveld.
Officiële opening ereveld op 18 november 1948. (Foto Theo Hendriksen - Archief Eemland)
Verzamelplaats
Amersfoort fungeerde dus als verzamelplaats voor oorlogsslachtoffers uit de toenmalige Sovjet-Unie. Ook de stoffelijke overschotten van 73 anderen werden in Amersfoort herbegraven. Tot deze groep behoren Sovjetsoldaten die de ellende in de krijgsgevangenenkampen konden vermijden door een Duits uniform aan te trekken. Veel van hen, hoofdzakelijk Armeniërs en Georgiërs, kwamen aan het einde van de oorlog in opstand tegen de Duitsers, deserteerden of saboteerden de bezetter. Om die reden werden ze gefusilleerd. Een aantal anderen kwam tijdens dwangarbeid om het leven. Op het Sovjet Ereveld liggen ook enkele vrouwen en één slachtoffer van de Eerste Wereldoorlog.
Meer dan 250 slachtoffers opgespoord
Het Sovjet Ereveld werd op 18 november 1948 geopend door minister van oorlog W.F. Schokking. Uit onderzoek van Stichting Sovjet Ereveld is gebleken dat ten minste vier soldaten ten onrechte als Sovjetsoldaat zijn begraven. Zij blijken namelijk uit Frankrijk, Italië en Roemenië te komen. Vermoedelijk is één van de 101 oorlogsslachtoffers uit Kamp Amersfoort geen Sovjetsoldaat. Inmiddels heeft Stichting Sovjet Ereveld meer dan 250 oorlogsslachtoffers geïdentificeerd en meer dan 225 van hun families opgespoord.
Het grafmonument voor Grigori Volkov, overleden aan tuberculose in een Duits Lazarett.
Gedenkzuil
Aan het eind van het Sovjet Ereveld staat een gedenkzuil van tien meter hoog, van Armeens wit-marmer met bladgouden letters en het hamer-en-sikkelteken. De zuil is onthuld op 4 mei 1975 en het materiaal is in drie delen vanuit Rusland per vrachtauto naar Nederland vervoerd. Het Nederlandse leger heeft de onderdelen op elkaar geplaatst en aan elkaar bevestigd. De zuil is omgeven door een muur en bevat een inscriptie in het Russisch en het Nederlands: ‘Aan de strijders van het Sowjet-leger die omgekomen zijn in de worsteling met de Duitse overweldigers. 1940 - 1945’. Op de muur staat ‘Lof aan de helden’.
Gedenkzuil.
In 2001 werd begraafplaats Rusthof, waarvan het Sovjet Ereveld onderdeel uitmaakt, als geheel aangewezen als rijksmonument. De begraafplaats is in beheer bij de Oorlogsgravenstichting.
