Als er in je boekenkast over een bepaalde plaats al een aardige hoeveelheid boeken staat over begraafplaatsen, dan wordt je wat voorzichtig met het volgende boek. Zo is dat bij mij met Den Haag. De gemeente Den Haag heeft in het verleden al behoorlijk wat gepubliceerd over haar begraafplaatsen. In de reeks die de afdeling Monumentenzorg van Den Haag heeft laten verschijnen, is altijd veel aandacht geschonken aan funeraire cultuur. Over de gemeentelijke begraafplaats aan de Kerkhoflaan, de rooms-katholieke St. Petrus Banden en de Joodse begraafplaats verschenen al mooie studies. Tussendoor zaten andere auteurs ook niet stil en nu is er een nieuw boek verschenen met de pakkende titel ‘Sta stil, Wandelaar”. Een boek dat me direct aanspreekt omdat het begint met een kaart. Onontbeerlijk in elk boek dat meerdere locaties beschrijft is een goed overzicht van waar die locaties nu eigenlijk liggen. Maar liefst negentien locaties worden beschreven, van de Abdijkerk in Loosduinen tot het crematorium Ockenburgh.
Daarmee dekt deze uitgave nagenoeg alles wat op het gebied van funeraire cultuur in Den Haag kan worden gevonden. Maar de nadruk ligt in dit boek vooral op de cultuurdragers. Ooit bekende Hagenaars en nu vergeten of alleen nog herinnerd voor hun werk. Hun laatste rustplaats wordt soms alleen nog door nabestaanden bezocht. Vaak staat er op hun graf een prachtig grafmonument dat verwijst naar de overledene. Daarmee loop ik al wat vooruit op de inhoud van het boek, want het boek wil meer zijn dan alleen maar een overzicht van cultuurdragers.
Allereerst wordt voor de geïnteresseerde lezer in vogelvlucht de geschiedenis van de lijkbezorging vanaf de Oudheid tot heden geschetst. Daarbij wordt verder gekeken dan Den Haag en er komen voorbeelden van over de hele wereld aan bod. In het volgende hoofdstuk wordt wat uitgebreider stil gestaan bij de geschiedenis van het begraven in Den Haag. Er wordt niet al te ver teruggegrepen in de tijd want de geschiedenis begin met het begraven in de kerken. Daarmee wordt helaas voorbij gegaan aan de nog oudere begraafplaatsen in of rond Den Haag, zoals het Merovingische grafveld op het Solleveld. Maar het is eigenlijk ook weer logisch want bekende cultuurdragers zullen we daar niet vinden. Het hoofdstuk is goed voorzien van historische tekeningen en foto’s. Dat geldt ook voor het hoofdstuk over de cultuurdragers en hun monumenten. In dit hoofdstuk worden de verborgen verhalen verteld over soms bijna vergeten cultuurdragers. Niet vergeten zijn figuren als Thorbecke, Mesdag en Couperus. Minder bekend zijn bijvoorbeeld de schilder Apol, politicus Van de Putte of de schrijfster Van Zeggelen. Talloze schilders, schrijvers, beeldhouwers, ballonvaarders, acteurs, architecten, artsen, officieren, ondernemers, politici, sporters en vele anderen komen aan de orde. Ze staan allemaal op chronologische volgorde beschreven, wat ook heel handig is.
Afbeeldingen van grafmonumenten, maar ook portretten, maken de kleine verhaaltjes tot een levendig geheel. De cultuurdragers die aan bod komen, waren niet alleen van belang voor Den Haag maar speelden ook op nationaal of zelfs internationaal niveau een rol. Van sommigen reikt de invloed tot in onze tijd.
Tussendoor worden verhalen gewijd aan andere aspecten van de funeraire cultuur. Zo wordt bijvoorbeeld nader ingegaan op het fenomeen van het omheinde graf. Grafhekken waren in het midden van de negentiende eeuw een trend die in de decennia daarna tot grote hoogten steeg. Smeed- en gietijzeren hekwerken moesten het graf afschermen en ervoor zorgen dat er niemand over de steen zou lopen. Het hek werd tegelijk aangegrepen om er allerlei symboliek of de modernste stijlen in te verwerken. Er wordt verder ook stilgestaan bij een aantal graftrommels, dat nog te vinden is in Den Haag.
De verhaaltjes lijken in eerste instantie op een grote hoop gegooid, maar dankzij een uitgebreid register kunnen de vele namen zo gevonden worden. Met behulp van een c of een m wordt duidelijk of het gaat om een cultuurdrager of een grafmonument dat is opgenomen vanwege zijn vormgeving, symboliek, decoratie of tekst. Verder is ook nog een overzicht opgenomen van op welke begraafplaats en graflocatie de monumenten te vinden zijn. Daarbij is dan snel te zien dat de meeste grafmonumenten en cultuurdragers te vinden zijn op Oud Eik en Duinen en voorts op de Gemeentelijke begraafplaats aan de Kerkhoflaan.
Het is geen boek geworden dat je bij je steekt voor een wandeling over de begraafplaatsen. Dat is ook niet de bedoeling. Het laat zien hoe rijk de funeraire cultuur is en hoe in Den Haag vorm werd gegeven aan de graven van hen die ooit wat betekenden. Daarmee is een prachtige aanvulling op de al eerder verschenen boeken over Haagse begraafplaatsen. Het biedt ook voldoende uitdagende doorkijkjes naar de bredere Haagse historie. Wat dit boek betreft heb ik daarom alle voorzichtigheid laten varen. Ik zie het als een waardevolle toevoeging aan de kennis over de grafcultuur van Den Haag in het bijzonder en die van Nederland in het algemeen. (2013)
Titel: Sta Stil, Wandelaar. Cultuurdragers en monumenten op Haagse begraafplaatsen
Eindredactie: Robert Egeter van Kuyk
Auteurs: Henk Ambachtsheer, Kees Stal en Rita Hulsman
Beelredactie: Marianne Hulsman
Aantal pagina's: 232
Uitgever: Gemeente Den Haag in samenwerking met Uitgeverij De Nieuwe Haagsche
VOM-reeks 2013 nummer 1
ISBN: 978-94-91168-51-2
Prijs: € 29,95
