{seog:disable}In de schaduw van de monumentale katholieke kerk van Schalkwijk, ook wel bekend als ‘kathedraal van het Sticht’, ligt het kerkhof van de RK Geloofsgemeenschap H. Michaël. De kerk zelf is van heinde en verre te zien. In maart 1878 werd naar een ontwerp van architect Alfred Tepe de eerste steen gelegd voor een neogotische kruisbasiliek die plaats bood aan maar liefst 700 kerkgangers. Dat was veel meer dan de schuilkerk in het achterhuis van het naastgelegen pand waarvan het voorhuis dienstdeed als pastorie. Achter het gebouw was in 1818 een klein kerkhof van circa 25 bij 20 meter aangelegd. Waarschijnlijk lag er geen ontwerp aan het kerkhof ten grondslag en werden de doden in een enkele laag op rij begraven. Toen de kleine dodenakker vol raakte, ging men de doden boven elkaar begraven.
In Blijf mij nabij… wordt de ontstaansgeschiedenis van het Schalkwijkse katholieke kerkhof minutieus uit de doeken gedaan dankzij uitvoerig archiefonderzoek van de schrijvers. Zo kwam bijvoorbeeld de ontstaansgeschiedenis van de graftombe uit 1828 van de familie De Wijkerslooth boven water. Toen het verbod op begraven in kerken per 1 januari 1829 werd aangekondigd werd voor de familie De Wijkerslooth in 1828 een graftombe op het kerkhof van Schalkwijk gebouwd. Nog datzelfde jaar werd de graftombe in gebruik genomen met de bijzetting van Anna Catharina Maria Van Wijkerslooth de Weerdesteyn, geboren Ram van Schalkwijk. Op kadastrale kaarten is te zien dat het bovengrondse deel van de tombe een halfronde vorm had van 2,5 x 5 meter. In 1864 werd echter een nieuwe grafkapel gebouwd voor de familie De Wijkerslooth. De kapel moest ook ter nagedachtenis dienen aan de in 1851 overleden Mgr. Cornelis Ludovicus baron De Wijkerslooth, heer van Schalkwijk en Weerdesteyn. Hij was de eerste bisschop voor de Hollandse Missie, zoals de Katholieke Kerk het gebied boven de grote rivieren noemde. Na zijn overlijden was hij bijgezet in de oude graftombe. Nadat hij in 1864, evenals zijn moeder, was overgeplaatst naar de nieuwe grafruimte onder de kapel werd de oude graftombe afgebroken. Anno 2018 zijn er zeventien nazaten van de familie bijgezet in de grafkapel en is deze nog steeds in gebruik. Ter gelegenheid van de boekpresentatie was de kapel boven de grafkelder eenmalig te bezoeken.
Behalve de uitgebreide ontstaansgeschiedenis van de grafkapel gaan de schrijvers ook in op de verschillende funeraire ontwikkelingen die sinds de aanleg van het kerkhof in 1818 hebben plaatsgevonden, zoals de verplichte aanwezigheid van een lijkenhuisje. Ook wordt stil gestaan bij de verschillende uitbreidingen die de begraafplaats heeft ondergaan, de eerste in 1849, gevolgd door uitbreidingen en aanpassingen van het kerkhof in 1880, 1931, 1981 en 2006. In dat laatste jaar werd tevens een monument ingezegend voor de ongedoopt overleden kinderen die vroeger begraven werden op het kerkhof. Naderhand is uit onderzoek gebleken dat het monument op dezelfde plek staat waar omstreeks 1864 de ongedoopt overleden kinderen werden begraven.
Ook de problemen die het beheer van een kerkhof met zich meebrengt blijven niet onbesproken. Zoals de herbegrafenis op begraafplaats Soestbergen in Utrecht van kunstenaar Joop Moesman. Of zaken rondom de waterhuishouding op het kerkhof. Nadat begin deze eeuw aan de noordzijde van het kerkhof een woonwijk was verrezen, was de afwatering van de begraafplaats onvoldoende gebleken. Op het oude deel mag daarom nog slechts één diep begraven worden. De laatste uitbreiding is opgehoogd met 50 cm om op die manier twee diep te kunnen begraven. Vanaf 2007 is het mogelijk om urnen te plaatsen. Vanwege de hoge grondwaterstand werd hiervoor in 2015 een nieuwe locatie op de begraafplaats in gebruik genomen.
Terwijl veel kleine dorpskerkhoven zijn verdwenen of ontdaan van historische grafmonumenten, heeft het kerkhof in Schalkwijk nog ten dele het karakter van een oude begraafplaats. Dit is niet in de laatste plaats te danken aan de kolossale grafkapel van de familie De Wijkerslooth, sinds 1999 een rijksmonument.
Een klein gemis in het boek is dat beperkt wordt stil gestaan bij bijzondere en opvallende grafmonumenten en dat er weinig aandacht is voor symboliek en materiaalgebruik. Hierdoor blijft de ontwikkeling van de funeraire cultuur in Schalkwijk onderbelicht. Wel is het boek voorzien van een verklarende woorden- en begrippenlijst en is het uitvoerig voorzien van historische afbeeldingen en illustraties.
De schrijvers van Blijf mij nabij… hebben met het boek de geschiedenis van het kerkhof vastgelegd voor volgende generaties Schalkwijkers.
Auteur: P.M. Heijmink Liesert
Archiefonderzoek, fotografie en tekstbijdragen: Peter den Hartog
Coördinatie: Co Baas
Aantal pagina’s: 70
Uitgever: RK Locatie Heilige Michaël Schalkwijk en Tull en ‘t Waal.
Prijs: € 20,00 (excl. verzendkosten)
Het boek is te verkrijgen via
