Nederland kent tientallen graftombes in kerken, prachtige beeldhouwwerken ter meerdere eer en glorie van ’s lands rijken en helden. Het is echter weinigen gegund om het onderwerp te zijn van een eigen studie of boek. In 2001 verscheen De Prins en de Keyser over de restauratie en geschiedenis van het grafmonument van Willem van Oranje. In 2009 verscheen Menno van Coehoorn, een veldheer in Wijckel, naar aanleiding van de voltooiing van de restauratie van zijn grafmonument in 2007. Maar één van de meest bijzondere en fraaie grafmonumenten in Nederland ontbeerde nog een moderne biografie: het grafmonument van Reinoud III van Brederode in de Grote Kerk van Vianen. Het is met name de transi – de uitbeelding van een lijk in verregaande staat van ontbinding – op dit grafmonument dat al eeuwenlang tot de verbeelding spreekt.
Het grafmonument werd halverwege de zestiende eeuw vervaardigd door de Utrechtse beeldhouwer Colyn de Nole. Zijn naam is in verband met de graftombe echter niet terug te vinden in archieven. Op basis van een vergelijkend onderzoek zijn kunsthistorici tot de conclusie gekomen dat het atelier van De Nole verantwoordelijk is voor de vervaardiging van het monument. Exact te dateren is het monument evenwel ook niet, maar er is wel consensus dat het vervaardigd moet zijn na de brand van 1540 die de kerk van Vianen teisterde.
Het grafmonument bestaat uit twee niveaus. Reinoud III van Brederode en Philippote de la Marck worden op de bovenste dekplaat uitgebeeld als pasgestorvenen. In werkelijkheid was Reinoud op het moment dat de tombe gereed kwam nog in leven en was Philippote al jaren overleden. Bovendien zijn beide doden voorgesteld als 33-jarigen, een verwijzing naar de leeftijd waarop Christus stierf en weer opstond. Opvallend is de sobere weergave van de beide echtelieden, terwijl dat in de zestiende eeuw helemaal niet gangbaar was. De transi op de onderste dekplaat moet gezien worden in het licht van de renaissance en het humanisme. De verheerlijking van de mens en het hedonisme stond hierin centraal. De transi verwijst daarmee niet zo zeer naar de vergankelijkheid van het leven, maar moet beschouwd worden als teken van afgrijzen tegenover de dood. Er zijn weinig transi die zo realistisch uitgebeeld zijn als die in Vianen. Daarnaast is de combinatie van gisanten met een transi een zeldzaamheid.
Jos de Myere verhaalt in ‘Het grafmonument van Reinoud III van Brederode’ over de ontstaansgeschiedenis van dit bijzondere grafmonument. Ook de plaatsing van het baldakijn en latere restauraties van de graftombe komen uitvoerig aan de orde. De Meyere plaatst de ontstaansgeschiedenis in de tijd en zoekt naar voorbeelden en vergelijkbare monumenten. Daarbij beschrijft hij niet alleen de opdrachtgever, maar ook de maker Colyn de Nole. Het boek wordt ingeleid met diverse ideeën en gebruiken die in het verleden rondom de dood bestonden. Bijzondere aandacht is er voor het altaarretabel in de grafkapel, met in zijn zijnissen afbeeldingen van de familie Van Brederode. Het is het enige in zijn genre uit de periode voor de Beeldenstorm dat bewaard is gebleven in Nederland. Heden ten dage verkeert het in een deplorabele staat. Ook het grafmonument zelf is aan verval onderhevig. Daarmee is het boek van De Myere niet alleen een geschiedschrijving, maar biedt het ook een rechtvaardiging voor restauratie van dit uitzonderlijke monument. Het boek is niet uitputtend, maar is onontbeerlijk voor geïnteresseerden en als opstap voor verder onderzoek.
Het boek is uitgevoerd in hard-cover en rijk geïllustreerd met historische prenten en tal van foto’s en andere illustraties, zowel in kleur als zwart-wit. (2010)
Titel: Het grafmonument van Reinoud III van Brederode in de Grote Kerk van Vianen
Auteur: Jos de Meyere met medewerking van J.M.M. Ruijter
Aantal pagina's: 192
Uitgever: Matrijs
ISBN: 978-90-5345-412-1
Prijs: € 29,95 (tot 31 december 2010 € 24,95)
