Het heeft lang geduurd voordat er een studie verscheen over één van de opvallendste begraafplaatsen in Nederland, de Duitse militaire begraafplaats in het Limburgse Ysselsteyn. Opvallend omdat het de grootste oorlogsbegraafplaats is in Nederland, met bijna 32.000 oorlogsdoden.
{seog:disable}Het gebrek aan aandacht heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat op de Ysselsteynse begraafplaats ‘de vijand’ ligt begraven en men over het algemeen niets meer wilde weten van diegenen die verantwoordelijk waren voor veel gruweldaden uit de Tweede Wereldoorlog. De begraafplaats kent ook een bewogen ontstaansgeschiedenis, maar gelukkig is er tegenwoordig meer nuance als het gaat om Duitse oorlogsdoden van de Tweede Wereldoorlog en is meer bekend over wie er begraven liggen in Ysselsteyn. Want het idee dat er alleen maar Duitse SS’ers liggen begraven, is allang achterhaald. Onder de doden bevinden zich ook veel Nederlanders, maar bijvoorbeeld ook burgers en kinderen. Die constatereringen vragen om een nadere duiding van de Duitse begraafplaats op Nederlands grondgebied en de plek die het inneemt in onze geschiedenis. Het kennishiaat dat is ontstaan is nu voor een groot deel opgevuld door de Zeeuwse onderzoeker Hans Sakkers met de studie ‘Duitse Militaire Begraafplaats Ysselsteyn - Duits beheer over Nederlands erfgoed’. Een onbeschreven blad is Sakkers overigens niet als het gaat om onderzoek en publicaties over de Tweede Wereldoorlog. Zo verscheen in 2013 het uitvoerige ‘Duitse militaire standrechtelijke executies in Zeeland’, het resultaat van grondig bronnenonderzoek. Het in het najaar van 2018 verschenen boek ‘Ysselsteyn’ is des te indrukwekkender. Het boek telt maar liefst 648 pagina’s, waarvan 90 pagina’s een uitgebreid notenapparaat, indices en een literatuurlijst tellen. Het getuigt van het gedegen onderzoek dat Sakkers de afgelopen jaren naar de geschiedenis van de begraafplaats heeft gedaan. Het boek verhaalt niet over de individuele graven op de begraafplaats, maar schetst in dertien uitvoerige hoofdstukken vooral de context hoe de begraafplaats tot stand is gekomen en is beheerd.
Sakkers gaat uitgebreid in op de Duitse doden die tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog begraven werden in Nederland. Aandacht heeft Sakkers ook voor de begraafcultuur binnen de Wehrmacht en hoe Duitse soldaten werden begraven tijdens de bezettingsjaren. Zo werd bij Rhenen op de Grebbeberg een Ehrenfriedhöf aangelegd, bedoeld als één van de drie militaire begraafplaatsen voor de Waffen-SS in West-Europa. Hitler ging er mee akkoord dat er tevens Nederlandse gesneuvelden begraven zouden worden. Immers, de doden van beide partijen werden gezien als eervolle slachtoffers van hun plicht. Na de oorlog besloot het kabinet om alle in Nederland gesneuvelde Duitsers te laten herbegraven op een grote verzamelbegraafplaats bij Aken. De Britse bezettingsautoriteiten staken hier echter een stokje voor, bang als ze waren dat het een precedent zou scheppen voor België en Frankrijk om ook hun Duitse doden over te brengen. Nederland legde zich bij het besluit neer, maar bleef vooralsnog hopen dat overbrenging naar Duitsland in de toekomst alsnog zou kunnen plaatsvinden. In 1946 besloot het toenmalige Ministerie van Oorlog en Marine intussen een centrale Duitse militaire begraafplaats aan te leggen bij Venray. Een begraafplaats naar Amerikaans ontwerp, door Nederlanders aangelegd voor Duitse doden. Op dat moment lagen zo’n 28.000 Duitse doden verspreid over begraafplaatsen in 140 gemeenten. In 1947 werd begonnen met de aanleg van de begraafplaats en nog voordat deze gereed was, arriveerden de eerste stoffelijke resten. Door allerlei praktische problemen bij de aanleg is drastisch van het oorspronkelijke ontwerp afgeweken. Op hogere delen van de begraafplaats braken herhaaldelijk turfbranden uit, terwijl op lagere delen zich regenwater verzamelde. Een drainagesysteem met vijvers loste dit laatste probleem in 1949 op. En voordat men in het vervolg een grafveld aanlegde, brandde men eerste de heide af, zodat turfbranden ook tot het verleden behoorden.
Bijzonder is ook dat in eerste instantie Duitsers geen toegang kregen tot de begraafplaats. Nederland wilde bovendien niet dat Duitsland zich ging bemoeien met de zorg voor de begraafplaats, want dat hield de overheid liever in eigen hand. Pas in augustus 1950 kregen twee Duitse vertegenwoordigers toegang tot de begraafplaats in Ysselsteyn. Bijna twee jaar later, op 27 juni 1952, werd de begraafplaats uiteindelijk officieel opengesteld. Omdat in veel ogen deze plek van herinnering geen bestaansrecht had, was er geen officiële vertegenwoordiging vanuit de Nederlandse regering aanwezig. Wel legde de Duitse ambassadeur in Nederland een krans. Zo’n tweeduizend mensen bezochten die dag de begraafplaats, onder wie vele vaders en moeders die voor het eerst bij de laatste rustplaats van hun zoon konden zijn. Redevoeringen waren overigens lang niet toegestaan op de begraafplaats, alleen godsdienstige toespraken. Ook het bijzetten van gesneuvelden gebeurde zonder ceremonie; dit zou pas in 2009 veranderen. Het initiatief hiervoor kwam van Nederlandse zijde. Het beheer over de begraafplaats bleef uiteindelijk lang in Nederlandse handen. Dat had zowel een politieke als financiële achtergrond. Pas op 1 november 1976 werd de begraafplaats kosteloos en voor onbegrensde tijd overgedragen aan de toenmalige Bondsrepubliek.
Sakkers brengt de begraafplaats niet alleen figuurlijk in kaart door de grote lijnen te vertellen, maar brengt ook tal van eigenaardigheden aan het licht. Op een tweetal graven staat vermeld dat het gaat om Ein Deutscher Soldat, terwijl er in werkelijkheid de resten van twee baby’s liggen begraven, kinderen van Duitse burgers die na de oorlog waren geïnterneerd in Kamp Vught. De verdieping die Sakkers met zijn boek geeft op de begraafplaats in Ysselsteyn is van grote waarde. Niet alleen voor mensen die geïnteresseerd zijn in de Duitse facetten van de oorlog, maar iedereen die onderzoek doet naar funeraire aspecten van het begraven in en na de oorlog. Vanzelfsprekend komt daarbij de politieke belangstelling van zowel linkse als rechtse zijde uitgebreid aan bod. Het boek is geen chronologische geschiedschrijving, maar bevat thematische hoofdstukken die ieder op zich inzicht geven in deze bijzondere begraafplaats. Door een beter begrip van de Duitse herdenkingscultuur laat Sakkers bovendien de waarde van de Duitse begraafplaats voor het Nederlands funerair erfgoed zien.
Titel: Duitse Militaire Begraafplaats Ysselsteyn - Duits beheer over Nederlands erfgoed
Auteur: Hans Sakkers
Aantal pagina's: 648
Uitgever: Eigen beheer
ISBN: 978 90 813373-4-2
Prijs: € 35. Gebonden in harde kaft
