Zware kost, eetbaar geserveerd
Aan deze zijde van de dood (Funeraire componenten van seculariserende cultuurlandschappen in Nederland 1576-2010 – 2 delen) door Wim Cappers
De presentatie van Wim Cappers proefschrift op 1 november 2011 te Amsterdam was een ceremonieel gebeuren. Misschien een poppenkast maar tegelijkertijd besef je op zo’n moment hoe mooi en prettig rituelen kunnen zijn. Er was alom bewondering en een van de hoogleraren sprak dan ook al van ‘o even het naslagwerk Cappers er bij pakken’. Maar er werd ook gelachen dat Wim er 28 jaar over gedaan heeft. Dat is te zien: twee dikke delen, te voelen: ze zijn zwaar en te lezen: er staat enorm veel informatie in! Het is niet zo dat Cappers al die jaren op een zolderkamertje zich uitsluitend heeft beziggehouden met het schrijven van dit mammoetwerk. Of, wel! Want veel studie resulteerde in vele eerder verschenen artikelen en boeken en is weer gebruikt in deze twee boeken.
De openbare verdediging van zijn proefschrift was soms moeilijk te volgen voor de aanwezigen en dat geldt waarschijnlijk ook voor delen van het boek. Het is taaie kost maar voor de doorbijter met een enorme hoeveelheid ‘voedingswaarde’. Dit is overigens geen negatieve kritiek. Maar het is tenslotte een proefschrift en in deze twee boeken wordt voor het eerst in Nederland beschreven hoe de afgelopen vier eeuwen de houding in Nederland is veranderd ten opzichte van de dood. Een pionierswerk en als er van het boek een handelseditie uitkomt, zal het voor iedereen die maar in de buurt van dit onderwerp komt verplichte kost zijn.
Wim Cappers (1956) studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen en is al vele jaren gespecialiseerd in de geschiedenis van de dood. Het begon in 1981 met een referaat over het thema dood in het literaire werk van Rhijnvis Feith en Nicolaas Beets. Sindsdien is de dood zijn hoofdonderwerp geworden. Je proeft op elke bladzijde zijn verfijnde smaak en honger voor het bestuderen van de cultuurgeschiedenis van de dood. Wim Cappers heeft zich in de loop der jaren vooral gespecialiseerd in de medische en juridische kanten, gezien vanuit cultureel- en mentaliteitshistorisch perspectief, gekruid met godsdienstige, politieke, economische en sociale aspecten. Hij schreef, op weg naar Aan deze zijde van de dood, er enkele boeken over, zoals Vuurpoef voor een grondrecht, de geschiedenis van de Koninklijke Vereniging voor Facultatieve Crematie en Doodse dingen : funeraire cultuur in landschappelijk verband in de reeks Funeraire Cultuur van de Terebinth, waarvan hij de volledige eindredactie deed, en daarnaast artikelen.
Zoals ‘Het uur van onze dood’ (Duizend jaar sterven, rouwen en gedenken) van Philippe Ariès het standaard werk over westerse geschiedenis van de dood is, heb je nu specifiek voor Nederland het boek ‘Aan deze zijde van de dood’ van Wim Cappers. Wim Cappers laat met zeer veel kennis van zaken zien hoe de houding tegenover de dood in Nederland sinds het eind van de zestiende eeuw verwereldlijkte. De aandacht voor het leven na de dood verschoof naar het leven voor de dood. Niet de kerk maar artsen en burgers gingen bepalen hoe de samenleving met de dood moest omgaan.
Het is jammer dat de woorden een beetje kleurloos zijn en dat daarmee het drama en de spanning rondom de dood niet echt binnenkomen. Maar dit wordt ruimschoots goed gemaakt met talloze leerzame historie en ‘leuke’ feitjes. Niet alleen doodgaan was lange tijd wreed maar ook het opgroeien, zo schrijft Cappers over de emotionalisering van het gezinsleven en dat vroeger kinderen vanaf hun zevende levensjaar als kleine volwassenen werden beschouwd die moesten werken.
Het herdenken van gesneuvelde soldaten zoals we dat heden ten dage kennen, daar was vroeger geen sprake van! Geen woord, geen steen voor de soldaten die in grote getale dood neervielen op het slagveld en ter plekke haastig werden gedumpt in een anoniem massagraf.De manier waarop mensen met de dood omgaan zegt het meest over een cultuur. De dood is een onmiskenbaar onderdeel van het leven en in Nederland betekent dit een eeuwenlange ‘worsteling’ met het Christendom.
Cappers beschrijft dit aan de hand van verslagen van ooggetuigen, persoonlijke verhalen van bijvoorbeeld protestante gezinnen in de 18de en 19de eeuw, volkse gebruiken, gezondheidszorg, en het redden van drenkelingen. Het komt allemaal voorbij om te verhalen wat zich in Nederland ruim vier eeuwen rond de dood heeft afgespeeld waarin de kerk steeds meer naar de achtergrond verdween. We kunnen lezen dat het vaststellen van ‘de dood’ en het uitvaartbedrijf commercialiseerden. De begraafplaats werd langzaam losgeweekt van het kerkgebouw en kreeg een parkachtige inrichting. Cappers heeft hiervoor een enorme hoeveelheid archieven van overheden en particuliere instellingen, persoonlijke documenten, literair werk, herdenkingsboeken met een grote deskundigheid onderzocht en gelezen. Maar hij heeft ook gekeken naar gedenktekens, schilderijen, foto’s en bijvoorbeeld uit haar gemaakte schilderijtjes en bezocht uitvaartcentra, begraafplaatsen, crematoria etc. Zijn resultaten zijn belangrijk voor onderzoekers en geïnteresseerden naar de houding tegenover de dood in de afgelopen eeuwen. Deze cultuurgeschiedenis over de dood als afsluiting van het aardse bestaan helpt de Nederlander na te denken over zijn plek in de samenleving van nu en over zijn eigen dood straks.
Er zit een goed verzorgde personen-, plaatsen- en zakenregister achter in het tweede deel en daar doe je schrijver dezes een reuze plezier mee en hierdoor zal het boek niet een stille dood sterven in de boekenkast. Voor wie nog dieper op het onderwerp wil ingaan zitten er ook nog bijna 100 pagina’s in met publicaties, bronnen, literatuur en websites.
Na de boeken weggelegd te hebben, besef je dat Wims 28 jaar durende strijd om deze kost te verorberen en voor ons ‘eetbaar’ te serveren helemaal niet zo veel tijd is. (2013)
Het 925 pagina’s tellende en uit twee delen bestaande proefschrift kost € 40,- (excl. verzendkosten). Als u de boeken wilt bestellen, neem dan contact op met Wim Cappers (
