Wanneer ik tijdens lezingen of excursies en passant een opmerking maak over joodse begraafplaatsen in Drenthe, dan komt er vaak een verbaasde reactie. Die dunbevolkte provincie heeft joodse begraafplaatsen is dan de vraag.
Ja zeker en niet een gering aantal. Naar verhouding heeft Drenthe zelfs de meeste joodse begraafplaatsen van alle provincies. Maar liefst 12 procent is het aandeel en dat is meer dan in welke provincie dan ook.
Dat daar een boek over is verschenen, is dus eigenlijk niet meer dan logisch. Niet een boek waarin een historicus even de boel op een rijtje zet, maar een gedegen werk waarbij ingegaan wordt op alle aspecten van het joodse leven in Drenthe en de joodse gebruiken bij sterven en begraven. Het boek is een verslag van wat de werkgroep Matseeba in tientallen jaren verzameld heeft aan materiaal over de joodse begraafplaatsen. Tekeningen, plattegronden, foto’s en vertaalde teksten zijn op deskundige wijze door de auteurs bij elkaar gebracht. Als een eerbetoon ook aan de initiatiefnemer van die werkgroep en haar leden.
Het boek start met een beschrijving van het joodse leven in Drenthe. Handel betekende aan het einde van de zeventiende eeuw dat er mogelijkheden waren voor joodse ondernemers. In Hoogeveen en Meppel ontstonden de eerste Drents-Joodse gemeenschapjes. Dat waren vooral Joden uit Duitsland en Polen. Ze waren niet de eersten want er was al eeuwenlang sprake van Joden in het noorden van Nederland. Maar vaak waren ze niet welkom. De groei van de economie trok echter ook een groep joden die minder gewenst was. Zwervers, op zoek naar karweitjes, handel of andere kansen. Alles wordt fraai beschreven en waar mogelijk ondersteund met links naar het heden. Alle aspecten kom aan bod.
In een meer specifiek hoofdstuk wordt ingegaan op de joodse gebruiken bij sterven en begraven. Daarbij wordt een forse stap terug gemaakt en de wijze van begraven in de Bijbelse tijd komt ook aan bod. Vanuit begrafenisrituelen in Israël wordt de link gelegd naar de wijze waarop dat in Drenthe plaatsvond. Alles wordt uitgebreid beschreven en verhelderd met illustraties en foto’s. Er wordt zelfs stilgestaan bij de decoratie van de grafstenen. De Hebreeuwse tekst is het belangrijkst, maar dat neemt niet weg dat veel grafstenen ook andere decoratieve motieven bevatten. De beschrijving geeft aan dat de auteurs beschikken over een inzicht in alle grafstenen in Drenthe.
Het volgende hoofdstuk is gewijd aan de joodse gemeenten en begraafplaatsen in Drenthe. Per gemeente wordt een overzicht gegeven met wetenswaardigheden over synagoge, begraafplaats en zelfs begravingen. Kaartjes duiden de locaties en foto’s illustreren de plekken. In sommige gevallen is van zo’n gemeente nog maar weinig over. Ook maakte de groei van sommige steden het noodzakelijk dat joodse begraafplaatsen verplaatst werden, zoals in Coevorden. Zelfs de kleinste begraafplaatsen worden beschreven en daarmee soms ook de strijd om deze plekken te behouden. In Roswinkel had een boer na de oorlog het oude begraafplaatsje op een onbewaakt moment zelfs omgeploegd, om maar een voorbeeld te noemen. Elke beschrijving van gemeente en begraafplaats is weer een verhaal op zich, dat telkens zeer lezenswaardig verwoord is.
Na deze beschrijvende hoofdstukken volgen de bijlagen. Eigenlijk het merendeel van het boek, maar zondermeer de moeite waard. In bijlage twee wordt bijvoorbeeld een selectie van grafschriften gegeven. Alle Hebreeuws teksten zijn vertaald en in deze selectie is het verhaal te lezen het joodse leven in Drenthe. De teksten blijken veelal een Bijbelse oorsprong te kennen, maar sommige verhalen ook gewoon van het noodlot dat mensen kan overkomen. In bijlage drie zijn de gegevens van de complete inventarisatie opgenomen. Met dit boek in de hand kan op elke Drentse begraafplaatsen elke grafsteen individueel bekeken en begrepen worden. Overzichtelijke plattegronden helpen bij het uitzoeken van de locatie van de grafstenen.
Dat de Tweede Wereldoorlog in vele gevallen een eind gemaakt heeft aan de aanwezigheid van Joden in Drenthe komt in het boek ook aan de orde. In die zin is dit boek een monument voor de vroegere Joodse gemeenschap in Drenthe.
Voor wie geïnteresseerd is in geschiedenis en zeker in die van Drenthe is dit boek een aanrader. Voor iedereen die wat heeft met de joodse geschiedenis in Nederland dient dit boek tot voorbeeld hoe goed en uitvoerig het kan. Niet alle boeken over joodse begraafplaatsen in Nederland zijn zo volledig en tot in de puntjes verzorgd. Daarnaast is het boek simpelweg lezenswaardig uitgevoerd en kan het daadwerkelijk in de hand meegenomen worden bij een bezoek aan een van de twintig joodse begraafplaatsen in Drenthe.
Titel: Een eik van geween. De Joodse begraafplaatsen in de Provincie Drenthe
Tekst: Adrie Drint en Henk Luning
Aantal pagina's: 328
Uitgever: Profiel Uitgeverij Bedum
ISBN: 978 90 5294 593 4
Prijs: € 27,50, gebonden in harde kaft
Het boek is te bestellen via bol.com.
