Doorn, Cornelis Johannes van

* Hall 5 juni 1837 - † Amsterdam 24 februari 1906

Nederland is in de hele wereld bekend vanwege zijn waterwerken en de wijze waarop wij met de zee omgaan. Over de hele wereld mochten Nederlandse ingenieurs die opgedane kennis uitdragen en toepassen. Zeker in de negentiende eeuw veranderde hun werk hele landschappen. Een van hen was Cornelis Johannes van Doorn.

Cornelis werd geboren op 5 juni 1837 in het Gelderse dorp Hall. Zijn vader Paulus Willem (1809-1842) was daar op dat moment predikant van de protestante gemeente. In 1834 was Paulus Willem getrouwd met Cornelia Johanna Heijlidij (1810-1871). In 1835 had het echtpaar hun eerste kind gekregen en Cornelis was hun tweede. Er zouden nog vier kinderen volgen, waarvan één al vroeg overleed. Vader Van Doorn overleed in 1842, toen Cornelis nog geen vijf jaar oud was. De opleiding van de kinderen was nadien waarschijnlijk de grootste zorg voor moeder Cornelia. De oudste zoon werd predikant en Cornelis ging al vroeg een meer technische kant op. Hij studeerde eerst aan de technische school van dr. Grothe in Utrecht die daar in 1850 opgezet was als middelbaar onderwijs voor particulieren. Daarna vervolgde hij zijn studie aan de Koninklijke Academie ter opleiding van Burgerlijke Ingenieurs, de latere Technische Universiteit in Delft. Hier konden de aanstaande ingenieurs ook een opleiding krijgen die toegespitst was op het werk in Nederlands Oost-Indië. In 1860 behaalde Cornelis zijn diploma als civiel ingenieur.Op het kerkhof van Hall ligt een gedenksteen voor de vader van Van Doorn.

Werkzame leven

Nog in hetzelfde jaar werd Van Doorn toegewezen aan ingenieur T.J. Stieltjes (1819-1878) die namens het Departement van Koloniën pleitte voor ontsluiting van Java met behulp van spoorwegen. Hij werkte op Java mee aan het ontwerp van de spoorweg van Semarang naar het tegenwoordige Surakarta en Yogyakarta, maar keerde in 1863 weer terug naar Nederland. Dat was een jaar voordat de eerste treinen op Java reden. In Nederland werkte Van Doorn mee aan het ontwerp van spoorwegen voor de Nederlandse staat onder ingenieur N.T. Michaëlis (1824-1904). Vanaf maart 1865 werkte Van Doorn als ingenieur bij de aanleg van het Noordzeekanaal, onder A.L. van Gendt (1835-1901). De Oranjesluizen in aanbouw, gezien vanuit het westzuidwesten in 1870 (Beeldbank Stadsarchief Amsterdam)Bij dit enorme werk werd hij belast met het toezicht op de bouw van de sluizen, het stoomgemaal en de dam in het IJ bij Schellingwoude. Later was hij werkzaam als chef van het technisch hoofdbureau en werd het toezicht overgelaten aan ingenieur Johannis de Rijke (1842-1913). Nog voor het eerste schip door de sluis voer, kreeg Van Doorn eind 1871 een uitnodiging van Anthonius Franciscus Bauduin (1820-1885), een militair arts die al sinds 1862 in tijdelijke Japanse dienst werkzaam was met toestemming van de Nederlandse regering.

Van Doorn vertrok in maart 1872 samen met de jongere genie-ingenieur Isaac Anne Lindo (1848-1941) naar Japan. In Tokio werkten de twee aan ontwerpen voor rivierverbetering, havenwerken, een tunnel, een hogedruk waterleiding, kanalen en dergelijke. De havens die Japan kende, waren ongeschikt voor westerse schepen en de infrastructuur om goederen landinwaarts te brengen, was grotendeels niet bestaand. Naast Nederlandse ingenieurs waren er in Japan ook ingenieurs van andere landen aanwezig, zodat niet altijd duidelijk is wiens werk uiteindelijk is uitgevoerd. Sommige ontwerpen werden pas veel later door de Japanners zelf uitgevoerd. Hoewel in 1873 nog een drietal Nederlandse ingenieurs naar Japan kwam, waaronder De Rijke, werden de Nederlanders later verdrongen door de Engelsen. Die Engelsen zouden evenwel wel gaan werken met het Tokio Peil, het Japanse equivalent van het Normaal Amsterdams Peil. Dit Tokio Peil kreeg in 1893 de goedkeuring van de keizer en bestaat nog steeds. Met name Lindo had een grote bijdrage geleverd aan de totstandkoming van het peil.

In 1874 werd Van Doorn door de Japanse regering gevraagd een oplossing te vinden voor de onbruikbare landbouwgrond in Fukushima, dat weliswaar nabij een groot meer lag, maar daar niet van profiteerde. De waterstand van het Inawashiromeer werd door Van Doorn onder controle gebracht en met behulp van een kanaal van 50 kilometer zorgde hij ervoor dat de droge vlakte vervolgens benut kon worden voor landbouw. Hierna kwam een grote ontwikkeling van de streek op gang wat leidde tot grote welvaart en de groei van de stad Koriyama.

Tussen april 1875 en april 1876 was Van Doorn met verlof in Nederland en na terugkeer in Japan hield hij zich bezig met de verbetering van de waterbeheersing van de Inba-numa meren en de daarmee in verbinding staande Tone rivier. Andere werken in de omgeving werden ook aangepakt door Van Doorn. Dit werk werd eind 1879 opgevolgd door de ingenieur A.T.L. Rouwenhorst Mulder (1848-1901) die tot 1890 in Japan bleef.

In juli 1880 keerde Van Doorn terug naar Nederland. Van Doorn werd in 1883 door het Departement van Koloniën verzocht een onderzoek te doen naar haven- en waterwerken op Curaçao. Terwijl hij in de Caraïben was, deed hij ook onderzoek naar verbetering van een spoorweg voor een suikerplantage van de Nederlandsche Handelsmaatschappij in Suriname.

Ondertussen bleef Van Doorn geïnteresseerd in nieuwe ontwikkelingen in de weg- en waterbouw. Hij zag in gewapend beton een materiaal dat de toekomst had. Toen in Nederland de Hollandsche Maatschappij tot het maken van werken in gewapend beton werd opgericht, werd hij president-commissaris. Later is de Maatschappij via verschillende fusies onderdeel geworden van de Koninklijke BAM Groep, nu het grootste bouwbedrijf van Nederland. In 1886 was Van Doorn een van de medeoprichters van het tijdschrift De Ingenieur dat vandaag de dag nog steeds bestaat.

Van Doorn bleef ongehuwd.

Overlijden, begrafenis en crematie

Op 24 februari 1906 overleed Van Doorn op 69-jarige leeftijd in Amsterdam. Hij was kort daarvoor ziek geworden. De begrafenis, geregeld door zijn oudste broer Paulus Willem, vond plaats op de Nieuwe Oosterbegraafplaats op dinsdag 27 februari om kwart voor 1. In verschillende kranten verschenen overlijdensadvertenties en ook publiceerden talloze kranten een necrologie van Van Doorn. Vooral zijn werk in Japan werd daarin geroemd. De begrafenis vond plaats in een graf voor onbepaalde tijd in vak 4, nr. 17, tweede klasse. Daar was al in 1904 een broer van Cornelis begraven, Hendrik van Doorn. Later, in 1932 werd hier ook nog de vrouw van Hendrik bijgezet. Nadien stonden de rechten op een dochter van Hendrik van Doorn, totdat zij in 1960 overleed. Niet lang daarna, in 1961, werd de grafbedekking verwijderd.

In 1978 werd het graf bezocht door een delegatie uit Japan, uit de stad Koriyama. Toen kwam naar voren dat het graf al die jaren verwaarloosd was. Met terugwerkende kracht werden de grafrechten betaald door de Japanse delegatie, die dit zag als een erekwestie. In Japan werd vervolgens een comité opgericht dat ervoor te zorgen dat Van Doorn in zijn geboorteland passende wijze geëerd zou worden. In Koriyama had Van Doorn al in 1931 een standbeeld gekregen. Dit standbeeld werd in 1944 door de plaatselijke bevolking verborgen nadat bevel was gegeven het om te smelten voor de oorlogsindustrie. Na de oorlog werd het monument weer op zijn plaats gezet.

Inmiddels wilde het Japanse comité in Nederland een monument op het graf laten plaatsen, maar zag zich wel voor een probleem geplaatst, omdat de locatie slechts één graf betrof en ook gewoon in een rij lag. Het comité had een veel groter monument in gedachten en daarom werd een andere locatie gezocht. In de rand van vak 56, in het hoofdpad achter de aula leek voldoende plaats te zijn voor een fors monument. Omdat in het ontwerp geen rekening was gehouden met herplaatsing van de stoffelijke resten, werd besloten deze op te graven en vervolgens te laten cremeren. Dat gebeurde vervolgens in juni 1979 in crematorium Westgaarde met toestemming van de nazaten van de familie Van Doorn. De drie urnen zijn vervolgens onder het nieuwe monument geplaatst.

Monument

Het monument voor Van Doorn in de sneeuw in 2010.Op 27 juni 1979 werd het nieuwe monument voor Van Doorn onthuld. Daarbij was een groot gezelschap aanwezig, waaronder leden van de familie Van Doorn, de Japanse ambassadeur en andere Japanse hoogwaardigheidsbekleders in Nederland en uit Japan. De onthulling vond plaats door de toenmalige burgemeester van de gemeente Brummen, waar Hall toe behoort. De burgemeester van Koriyama plaatste vervolgens de urnen in het keldertje onder het monument en wijdde dit door er sake over uit te gieten. Nadien hebben er nog vele herdenkingen plaatsgevonden bij het monument. De grafrechten van het monument werden tot 2078 verleend aan de burgemeester van Koriyama.

Het centrale deel van het monument.Het door Cortlever-Tetterode uitgevoerde monument bestaat uit twee onderdelen. Een lage rand, vervaardigd van Belgisch hardsteen met centraal een granieten monument op een hardstenen basement. In eerste instantie wilde men het monument in Japan laten vervaardigen, maar naar verluidt waren de vervoerskosten dermate hoog dat men daar van afzag. Het granieten monument bestaat uit een opstand die de bergen nabij Koriyama moeten voorstellen met daarop de naam en data voor Cornelis van Doorn. Ervoor ligt een korte zerk met daarop een Japanse tekst. Voor het monument staat een soort van offerblokje met het teken uit de vlag van Koriyama. Op de omheining aan de voorzijde zit rechts een plaat met informatie over de werken van Van Doorn in Japan, met een kaart van het land erbij. Binnen de omheining staat nog een grotere plaat met uitleg over Van Doorn en hoe dit monument tot stand kwam. De bogen in de omheining zijn een voorstelling van de bruggen die Van Doorn in zijn leven ontwierp.

Hall

Het monument met kleine vijver bij de kerk in Hall.Het monument in Amsterdam is niet het enige dat er is voor Van Doorn. Ook in Hall, bij de kerk waar zijn vader preekte, is in 2001 een monument geplaatst. Dit monument is hier geplaatst op initiatief van de gemeente Brummen en bevat een afbeelding van het monument in Japan. Het monument staat in een kleine vijver waaruit steeds water tegen het monument aan spuit. Ook hier is boven in het monument het teken uit de vlag van Koriyama opgenomen. Dichtbij, op het kerkhof ligt een eenvoudige gedenksteen voor de vader van Van Doorn. In Hall is ook een straat vernoemd naar Cornelis van Doorn.

Literatuur

• Vrijhof, Bessel; Ir. Cornelis Johannes van Doorn 1837-1906. Waterman in Japanse dienst, Dieren 2012
• Beversen, N.J.; C.J. van Doorn c.i.; in De Ingenieur, 21^e jaargang, nr. 18, 1906.
• Blok, P.J. en P.C. Molhuysen; Doorn (Cornelis Johannes van), in: Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, Leiden 1918