* Tiel 23 november 1853 - † Utrecht 26 november 1904
Schrijfster, moeder en moordenares?
Op 26 november 1904 overleed in Utrecht Sophia van Wermeskerken-Junius, beter bekend als de schrijfster Johanna van Woude. Enkele bewonderaars richtten dertig jaar later een grafmonument voor haar op dat nog steeds te vinden is op de Utrechtse begraafplaats Kovelswade. Johanna van Woude schreef Hollandsch Binnenhuisje, een bestseller. Dit boek verscheen voor het eerst in 1888 en werd in de veertig jaar daarna zestien keer herdrukt. In Hollandsch Binnenhuisje wordt het gezinsleven van Hein en Truus Smeder en hun twee kinderen beschreven. Een idylllisch bestaan waarin weinig bijzonders gebeurd, maar gewoon het leven van alledag wordt beschreven.
Het boek leverde van Woude veel kritiek op van de 'moderne' Tachtigers, die haar stijl en onderwerpskeuze niet bepaald vooruitstrevend vonden. Maar ook door de eerste feministen uit die periode werd Van Woude niet bijzonder gewaardeerd omdat zij er geen geheim van maakte dat zij het huwelijk de meest ideale bestemming voor de vrouw vond. Het leven van de schrijfster zelf, Sophia van Wermeskerken-Junius was heel anders dan in Hollandsch Binnenhuisje werd beschreven. Zo combineerde zij het moederschap met het schrijven van boeken en het redigeren van het meisjestijdschrift De Hollandsche Lelie. Haar eigen huwelijk leek bovendien totaal niet op het droomhuwelijk uit haar boek, het liep na vijftien jaar zelfs uit op een echtsscheiding. Vlak voor deze scheiding werd Van Woude door haar echtgenoot ook nog eens beschuldigd van een poging tot vergiftiging, waarvoor ze drie weken in voorarrest heeft gezeten. Deze verdenking is echter nooit bewezen. De huishoudster die de poging tot vergiftiging zou hebben gezien werd drie maanden na de echtscheiding de nieuwe mevrouw van Wermeskerken. Na deze scheiding ging het met Johanna geestelijk steeds slechter. Ze leed aan achtervolgingswaan en moest in 1902 worden opgenomen in het Utrechtse Willem Arntszhuis waar ze in november 1904 op 51-jarige leeftijd overleed aan 'hersenverweking'.
Aanvankelijk werd Johanna van Woude begraven op Soestbergen aan de Gansstraat in Utrecht. Op 30 juli 1915 werd ze herbegraven op Kovelswade. Het monument op haar graf werd pas in december 1933 geplaatst. Dit grafmonument laat zien dat haar populariteit 'als schrijfster en moeder' lang in stand is gebleven. Onder op de steen staat de tekst:'dichteres van het heilig huwelijk en van de muziek des levens. Zij was haar kinderen en duizende Hollandsche vrouwen een hooge leidster.' Ondanks de kritiek van de Tachtigers werden haar boeken inderdaad zeer veel gelezen, ook door het voor die tijd wat lossere taalgebruik. Bovendien was de inhoud van haar boeken voor velen zeer herkenbaar. Enige waardering voor haar werk is ook te vinden in het feit dat Johanna van Woude tot de eerste dertien vrouwen behoorde die in 1893 tot de maatschappij der Nederlandse Letterkunde werden toegelaten. Haar werk werd bovendien in het Duits en Engels vertaald en in het buitenland uitgegeven.
Op het graf zien we verder vier boekjes is steen met daarop de titels van het werk van Johanna van Woude. Het boek Een verlaten post is nog het meest omstreden van het rijtje. In dat boek, dat in 1891 verscheen, pleegt de hoofdpersoon René na haar huwelijk zelfmoord door zichzelf te vergiftigen. Het huwelijk bleek al vroeg in het werk van Van Woude toch niet voor iedereen weggelegd.
Wat verder opvalt aan de steen is dat de sterfdatum niet klopt. Johanna van Woude overleed op 26 november 1904, en niet in 1905, zoals de steen vermeld. Ook de zin 'opgericht 1934 vijftig jaar nadat Hollandsch binnenhuisje verscheen, door haar vereerders' moeten we niet al te letterlijk nemen. Hollandsch Binnenhuisje verscheen namelijk voor het eerst in 1888. Ondanks dit hebben de bewonderaars van Van Woude een prachtig monument geplaatst waarmee Johanna van Woude aan de vergetelheid is ontrukt.
Literatuur
- Th Hoven, 'mw S.H.C. van Wermeskerken-Junius' in: Levensberigten der afgestorven medeleden van Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (1905) p. 250.
- Johanna van Woude, Mijne levensherinneringen (Haarlem 1907).
- H. Heesen en H. Jansen, 'Pen in ruste: Johanna van Woude, schrijfster en moeder' in: Utrechts Nieuwsblad, 15 februari 2000.
