Drenthe - "Du ciel la liberté": Operatie Amherst - april 1945

27 juni 2009

Op verschillende plaatsen in Drenthe worden we herinnerd aan de heroïsche strijd die Franse parachutisten in april 1945 hebben gevoerd. Van de 702 para's verloren 33 daarbij het leven. Operatie Amherst, zoals deze werd genoemd, had ten doel een snelle opmars van de Canadezen in Noord-Nederland mogelijk te maken. Een uitvoerig verslag van de voorbereidingen voor deze operatie en van de operatie zelf legde de oud-officier en parachutist Roger Flamand neer in het boek: OPERATIE AMHERST - Franse para's vochten in Drenthe, april 1945. Het boek werd uit het Frans vertaald door J.H. Jansen, luitenant-kolonel b.d. der Infanterie. Maakt het boek zelf al een geweldige indruk wat de inzet van de para's betreft, het bezoeken van de locaties waar de gevechten plaatsvonden en waar para's sneuvelden, niet minder. Niet alleen sneuvelden para's of werden ze gevangen genomen en geëxecuteerd, ook Nederlanders verloren tijdens deze operatie het leven. Zij werden gefusilleerd vanwege hun hulp of vermeende hulp aan de para's.

Op het herinneringsmonument, dat in april 1985 aan de Balkenweg te Assen werd onthuld, staan in marmer gegraveerd de namen van de gevallen Franse para's. De bres midden in het monument staat symbolisch voor de stootkracht van deze para's, die deel uitmaakten van de S.A.S. (Special Air Service). In het 60e jaar van de bevrijding werd op 7 april 2005 bij dit monument de laatste grote officiële herdenking gehouden.

Bij het voormalig gemeentehuis bevindt zich het herinneringsmonument van de gemeente Westerbork. Een deel van het monument houdt de herinnering aan de Franse para's levend. Bij de gevechten in het dorp op 8 april sneuvelden 3 para's. Doel van de gevechten was het uitschakelen van de Duitse commandopost, die gevestigd was in café-restaurant Slomp. Het zag er naar uit, dat de commandant door de para's was doodgeschoten. Vele jaren na de oorlog maakten de memoires, die deze commandant, de generaal Böttger in 1958 in Bremen had geschreven, duidelijk dat hij zijn verwondingen had overleefd. Een groot aantal echter van hen die werkzaam waren op de Duitse commandopost, zijn wel gesneuveld en die overbleven werden de dag na de aanval geëvacueerd.

Vlakbij hotel De Woudzoom te Spier, direct aan de weg, ligt het monument, getooid met zijn helm, ter herinnering aan de majoor Jean Salomon Simon. Simon werd tijdens de gevechten in Spier op 11 april dodelijk getroffen aan zijn hoofd en overleed enkele uren later in Hoogeveen. Aanvankelijk werd hij met militaire eer begraven te Coevorden, maar is later, als zovele Franse militairen, herbegraven op de erebegraafplaats te Kapelle-Biezelinge in Zeeland.

Ongeveer 300 meter buiten het dorp, richting Beilen, in een smalle beboste strook tussen de A-28 en de Moraineweg staat een kruis, dat herinnert aan de 21 burgers, die werden opgepakt door de Duitsers en daar werden gefusilleerd, omdat ze de parachutisten zouden hebben geholpen.

Enkele gefusilleerden zijn begraven in het nabijgelegen Pesse.

Tijdens de aanval op Gasselte sneuvelde op 9 april de korporaal Bégue. In het dorp was sinds oktober 1944 een eenheid van Duitse Aan- en Afvoertroepen gelegerd. Het waren nagenoeg allemaal Nederlandse vrijwilligers. Hun commandopost was gevestigd in de hervormde pastorie. De actie die hier plaatsvond, zou aan Bégue, afkomstig van Madagaskar, het leven kosten. Aanvankelijk werd hij, gewikkeld in een parachute, begraven in de bosrand. Toen eenmaal de Canadezen waren gearriveerd, werd hij begraven op de plaatselijke begraafplaats. Uiteindelijk heeft hij zijn laatste rustplaats gevonden op Madagaskar. Het monument bij de pastorie herinnert aan hem en aan de hevige strijd, die hier werd geleverd.

Het veroveren van bruggen en het voorkomen dat deze werden opgeblazen, vormde een belangrijk onderdeel van de operatie. Van de aanval op de Orvelterbrug getuigt de plaquette, die is aangebracht op de achtergevel van één der gebouwen van de vroegere vlasfabriek van Orvelte aan het Oranjekanaal. Het roept in herinnering de dood van de korporaal 1e klas Antoine Treis. Bij het forceren van een doorgang bij de vlasfabriek werd hij getroffen door schoten, afgevuurd vanuit een van de nabij gelegen boerderijen.

Op 8 april sneuvelde bij Haulerwijk de soldaat 1e klas Henri Pintaud. Het monument, geflankeerd door een viertal vlaggenmasten, dat onder meer aan hem herinnert, bevindt zich op de begraafplaats van Haulerwijk.

Niet alleen tengevolge van gevechtshandelingen vonden para's de dood, ook ongelukken deden zich voor. Op de begraafplaats van Beilen bevindt zich het graf van de sergeant Yago Ragnacci, die na een dropping werd vermist en verdronken bleek te zijn in een tochtsloot.

Jean Marie Ravenel, die begraven werd te Smilde, kwam om toen zijn parachute en die waaraan een container hing in de war raakten en niet opengingen. Hij werd door de container verpletterd.

Een hevig vuurgevecht aan de Koelenweg bij Assen kostte 6 para's het leven. Een plaquette met kruis herinnert aan de gebeurtenissen van 10 april. Neergekomen vlakbij de stad en omringd door de vijand, was het zaak, dat de para's zo snel mogelijk terechtkwamen in hun afwerpgebied. Met een jonge Assenaar als gids maakten de para's, die inmiddels ook enkele Duitsers gevangen hadden genomen, een doorsteek door het gebied. Aangekomen bij een afgelegen boerenschuur, hebben ze daar de zondag en de maandag doorgebracht, omdat het gebied te onveilig was vanwege de Duitsgezinden, de Landwachters en de Duitsers, die jacht op hen maakten.
Dinsdag 10 april in de vroege ochtend raakten de para's in gevecht met een groep Landwachters, die zich gespecialiseerd hadden in de jacht op verzetsstrijders. Het gevecht duurde ruim een uur. Lichtspoorkogels, het was mistig die morgen, zetten het rieten dak in lichterlaaie en het werd zaak uit te breken. Daarbij kwamen 3 para's om in de vlammen, terwijl de schuur instortte. Drie anderen werden dodelijk getroffen door vijandelijk vuur.

Dramatisch waren op 10 april de gebeurtenissen in Diever. Enkele Franse para's hadden de Duitsgezinde burgemeester gevangen genomen. De bevolking meende, dat de bevrijding was aangebroken en begon nu jacht te maken op de NSB'ers. Eén van hen wist te ontkomen naar Steenwijk, naar zijn zoon, die deel uitmaakte van een SS-detachement. Gewaarschuwd en ontstoken in woede om het verlies van een aantal mannen tijdens de schermutselingen met de para's, kwamen 150 Duitsers en Landwachters naar Diever en arresteerden 10 mannen, die tegen de wal van de begraafplaats werden neergezet, met de handen in de nek. Een woedende officier gaf bevel ze ter plekke neer te schieten. Zes inwoners van Diever, twee évacué's uit Tilburg (14 en 18 jaar oud) en een kermisklant, die toevallig voorbijkwam, verloren het leven. Een zevende inwoner van Diever overleefde deze brute moord door zich tijdens het schieten in een reflex om te draaien, waarbij hij door 7 kogels in het achterwerk werd geraakt. Uren later wist hij zich in veiligheid te brengen in een naburige boerderij. Op de begraafplaats te Diever hebben de slachtoffers hun laatste rustplaats gevonden, naast elkaar. (2005)