Vanaf de zeventiende eeuw werden net als elders in Nederland grote delen van Drenthe ontgonnen en verveend. Die ontginning en vervening vond vooral plaats onder leiding van vermogende particulieren. Jan Rigterink, geboren op 20 juni 1883 in Oosterhesselen, was zo’n ontginner en vervener. In juni 1926 liet hij naast het dorp Zwinderen een bos aanleggen. Later liet hij in het bos een eigen begraafplaats aanleggen.
Overzicht van het grafmonument voor het echtpaar Rigterink.{seog:disable}Als zelfstandige ondernemers of samenwerkend in compagnieën speelden ontginners en verveners een belangrijke rol in de ontwikkeling van gebieden. Vaak waren ze ook landeigenaar, zoals Jan Rigterink. Ook zijn vrouw was niet onbemiddeld en had land in eigendom. Het bos dat het echtpaar liet aanleggen aan de Toldijk in Zwinderen was niet voor eigen gebruik, maar bedoeld voor de lokale bevolking. Midden in het bos liet hij een ijsbaan aanleggen. Al snel werd een ijsclub opgericht en nog hetzelfde jaar werd de ijsbaan rond de Kerstdagen voor het eerst in gebruik genomen en werden er ook kortebaanwedstrijden georganiseerd. In het bos werd een grote volière ingericht waar onder andere pauwen gehouden werden. Het echtpaar woonde op een steenworp afstand van het bos aan de Verlengde Hoogeveense vaart. Daar had het al een jaar voor hun huwelijk in 1912 een “heeren behuizing met boerderij” laten bouwen aan de Verlengde Hoogeveense Vaart. Het pand, naar een ontwerp van J. Daanje Emmen, stond bekend als “villa Rigterink” en werd tevens gebruikt als kantoor voor landbouw en verveningsactiviteiten. Het woonhuis werd in 1995 aangewezen als rijksmonument. Inmiddels is het woonhuis dubbel bewoond.
Turfveld bij Nieuw-Amsterdam, Nederland, 11 oktober 1940. Fotograaf: H. Sagers (ANP Historisch Archief).
Stichting Jan Rigterink fonds
Het huwelijk van Jan Rigterink en Geessiena Anna (Sienna) Mensingh bleef kinderloos. Om een bestemming te geven aan zijn nalatenschap, richtte Rigterink in 1948 een fonds op dat beheerd werd door de Stichting Jan Rigterinkfonds. Zijn vrouw Sienna was een half jaar eerder, in oktober 1947, overleden. Rigterink stelde 1500 gulden ter beschikking aan het fonds. De stichting kreeg ten doel het bevorderen van de volksgezondheid en het welzijn in het werkgebied van de stichting. Dat omvatte de dorpen Oosterhesselen, Gees en Zwinderen, gelegen in de toenmalige gemeente Oosterhesselen, en de dorpen Veenoord en Holsloot, gelegen in de toenmalige gemeente Sleen. Toen Rigterink nog leefde, waren de inkomsten uit het vermogen van de stichting zo gering dat er geen uitkering plaats kon vinden, in ieder geval niet van dien aard dat de financiële positie van verenigingen of afdelingen van het Groene Kruis in één of meer van de dorpen verbeterd kon worden. Dit veranderde na de dood van Rigterink in februari 1950. De stichting werd aangewezen als erfgename van een gedeelte van het vermogen, waaronder de opbrengst van zeven boerderijen met landerijen en bossen. Met een deel van het geld werd een Groene Kruis-inrichting in Veenoord mogelijk gemaakt. Een ander deel kwam ter beschikking van de bestaande Groene Kruisvereniging in Oosterhesselen.
De stichting bestaat anno 2018 nog steeds. Het bestuur is samengesteld uit twee leden van de familie Rigterink en een derde lid door de familieleden aan te wijzen. De stichting keert onder meer jaarlijks een bijdrage uit aan Stichting Welzijn Oosterhessen en Stichting Welzijn Veenoord.
Particuliere begraafplaats Rigterink, Zwinderen
De begraafplaats
In het bos aan de Toldijk liet Jan Rigterink naast een volière en een ijsbaan ook wandelpaden aanleggen en een kleine vijver. Bij het graven van de vijver kwam een grote zwerfkei bloot te liggen die Rigterink vlakbij de vijver liet plaatsen. Rigterink vroeg aan het gemeentebestuur van Oosterhesselen toestemming om in het bos bij de vijver een begraafplaats voor hem en zijn vrouw aan te leggen. Met name dankzij één van de wethouders kreeg Rigterink hier toestemming voor.
Grafmonumenten van het echtpaar Rigterink
In 1947 werd Sienna Mensingh als eerste op de eigen begraafplaats begraven. Enkele jaren later volgde Jan Rigterink. De grote zwerfkei werd aan het hoofd van het dubbele graf geplaatst onder een boog van gecementeerde keien. In het midden van de boog een plaat met de tekst 1927, het jaar van de aanleg van het bos. Ongeveer 30 jaar na de bouw is de boog ingestort, deze werd in 2008 met een groot deel van de oorspronkelijke stenen hersteld. De beide graven worden bedekt door twee identiek bewerkte granieten zerken. De zerken laten bekende rouwsymbolen zien als vlinders, zeis, zandloper en een uitdovende fakkel. Dit gebruik van dergelijke symboliek is in de naoorlogse periode opvallend. Het past in de negentiende en vroeg twintigste-eeuwse traditie zoals we die zien op veel begraafplaatsen in met name Groningen, maar ook Drenthe en Friesland. Aan beide zijden van de graven staan drie pijlers van een meter hoog, opgebouwd uit gecementeerde keien en met elkaar verbonden door kettingen.
De kleine begraafplaats is in onderhoud bij de Stichting Jan Rigterinkfonds.
Wat verder rest…
In 1965 werd op de plaats van de ijsbaan door de toenmalige gemeente Oosterhesselen een zwembad aangelegd. Een herinnering aan de ijsbaan is nog te vinden in de vorm van een vierkante vijver grenzend aan het speelveld van het zwembad. Hier stond destijds een houten gebouw waar warme dranken en eten verkocht werden. Na een grote brand in Zwinderen op Tweede Paasdag 1943, waarbij het lokale café Mensingh verloren ging, werd het gebouw verplaatst naar de dorpskern om daar als café dienst te doen.
Het voormalige woonhuis van het echtpaar Rigterink werd na de dood van Jan Rigterink verkocht. Het huis is tegenwoordig opgesplitst in twee woningen, waarbij de gevel zich nog in de oorspronkelijke staat bevindt.
Met dank aan Stichting Jan Rigterinkfonds
Bron
- Monumentenregister: Monumentnummer 478204
Literatuur
- Beleidsplan Stichting Jan Rigterink Fonds (herziene versie 21 maart 2011)
- Provinciale Drentsche en Asser Courant, 17-6-1926
- Provinciale Drentsche en Asser Courant, 11-2-1927
- ‘Arme gemeente krijgt maatschappelijk centrum’ in: Friese koerier (9-4-1954)
- ‘”Jan Rigterink fonds” kan nu zijn doel verwezenlijken’ in: Provinciale Drentsche en Asser Courant (5-4-1950)
- Provinciale Drentsche en Asser Courant, 3-4-1950
Internet
- Stichting Jan Rigterinkfonds (geraadpleegd 1-4-2018)
- Alledrenten.nl (geraadpleegd 1-4-2018)
- Delpher
