In de wijk Assen-Oost ligt in het voormalige landgoed Vredeveld de gemetselde grafkelder van de heer en mevrouw Van Valkenstijn-Aubry d’Arancey. Het monument dateert uit 1871. Een wandelroute over het prachtige terrein met weilanden, oude bomen en waterpartijen voert erlangs.
Het huis dat hier ooit stond is in 1966 afgebroken, maar de contouren ervan zijn in 2014 weer zichtbaar gemaakt. Het landgoed wordt tegenwoordig, naar de laatste particuliere eigenaar, Valkenstijn genoemd en is eigendom van de gemeente Assen.
Valkenstijn
Augustinus van Valkenstijn kocht het huis met een deel van landgoed in 1842. Het pand was toen pas verbouwd en aangepast aan de smaak van die tijd. Daarvoor was het veel groter, het had toen twee vleugels en een toren. Het huis is waarschijnlijk rond 1650 gesticht door de ontvanger-generaal van Drenthe, Zeino Joachim van Welvelde. Diverse voor Drenthe belangrijke personen hebben er gewoond, onder meer tot 1832 de gouverneur van Drenthe Petrus Hofstede. De afkomst van Van Valkenstijn is merkwaardig onduidelijk, hoewel er een doopakte is uit Den Haag met als datum 12 mei 1806. Ook weten we dat hij een opleiding voor officier van gezondheid volgde in Utrecht. Daarna werkte hij als zodanig bij de garnizoenen in Delft, Utrecht en Veere. Hij verliet de dienst toen hij de verplichte tien jaar had vol gemaakt begin 1842. Enkele maanden later trouwde hij met de niet onbemiddelde Louise Aubry d’Arancey. Louise was op 21 december 1809 in Utrecht geboren en woonde er bij haar grootouders, het degelijke, vermogende echtpaar Smith. Haar vader was een adellijke Franse officier in dienst van Lodewijk Napoleon, de koning van Holland tussen 1806 en 1810, haar moeder een wat lichtzinnige vrouw, die zich als zeventienjarig meisje had laten schaken door de officier en met hem verdwenen was naar Parijs. Slechts met de door haar vader ingeroepen hulp van de koning waren de twee opgespoord en was het tot een huwelijk gekomen. Toen Louise werd geboren – keurig bijna een jaar na de huwelijkssluiting in Utrecht – was de koning op verzoek bereid haar peetvader te worden. Zelf was hij niet aanwezig bij de doop. Hij liet zich vertegenwoordigen door zijn grootmaarschalk, maar volgens de verhalen droeg koningin Hortense haar ten doop. Het doopkleed, een geschenk van de koning, heeft Louise altijd bewaard en is haar meegeven in haar graf.
Na Louise’s geboorte takelde het gezin snel af. Haar vader, kapitein Aubry d’Arancey, overleed in juli 1811 aan tyfus in Wismar. Een jonger zusje van Louise, nog maar een paar maanden oud, werd naar de grootouders in Frankrijk gebracht. En in 1817 verliet Louise’s moeder het ouderlijk huis om te gaan samenwonen met een minnaar. Hoewel haar ouders tegen een huwelijk waren, trouwde ze met hem en bracht al drie weken daarna een kind ter wereld. Ze stierf tenslotte in 1821. Louise stond onder voogdij van haar grootvader, was bij hem thuis gebleven en had geen contact met haar moeder of met dit tweede zusje. Zelf trouwde ze in april 1842. Niet in Utrecht, zonder familie of vrienden en zelfs zonder dat haar grootouders ervan op de hoogte waren. Daarna vertrok ze met haar man naar het verre, slechts 1000 zielen tellende plaatsje Assen waar ze niemand kenden.
Louise overleed kinderloos op 17 januari 1871, Augustinus op 27 januari 1882. De twee hadden een zeer teruggetrokken leven geleid, wat aanleiding was geweest voor roddelverhalen en pesterijen. De laatste jaren waren voor Van Valkenstijn nog eenzamer. Verzorgd door twee trouwe dienstmeisjes sleet hij zijn dagen grotendeels bij de graftombe die hij in de tuin had laten bouwen. Het landgoed en het huis vermaakte hij aan het armbestuur van de Rooms-katholieke parochie te Assen, onder voorwaarde dat de graftombe goed werd onderhouden en het landgoed in wezen gelaten. De revenuen moesten ten goede komen aan de R-K. armen, en mochten niet besteed worden aan kerkelijke ceremonieën. De rest van zijn vermogen liet hij verdelen onder de algemene armen.
De graftombe
Hoewel lang onzeker, bleek na een recente restauratie dat het hier wel degelijk gaat om de laatste rustplaats van het echtpaar Van Valkenstijn. Wat de graftombe zo bijzonder maakt is het gietijzeren grafteken dat de bakstenen tombe siert. Dit, in 1882 door de Asser IJzergieterij vervaardigde grafteken, is een waar pronkstuk van deze gieterij geworden, vol van doodssymboliek. De Asser IJzergieterij werd in 1866 opgericht door de heren R. Hunze en A. Braakman. De gieterij was gevestigd aan het Noord-Willemskanaal dat kort daarvoor tussen 1858 en 1863 was gegraven. Veel van het grafgietwerk van deze gieterij is ook te vinden in de omgeving van Assen, in het bijzonder op de begraafplaats in Veenhuizen.
De graftombe zelf is grotendeels opgetrokken in gepleisterde baksteen, vanuit een rechthoekige plattegrond. De tombe is voorzien van dekplaten die aan de zijden schuin zijn gelegd. Aan de voorzijde is een zogenaamde "blinde gevelopening" opgenomen, mogelijk de toegang van de ruimte erachter. Het interessantste onderdeel van de tombe is, zoals gezegd, het gietijzeren grafteken dat aan voorzijde boven op de tombe is aangebracht. Het grafteken is in hoogreliëf vervaardigd en bestaat uit een rechthoekige onderbouw met geprofileerde basis met kroonlijst. Hiertussen bevinden zich twee terug liggende velden voorzien van de namen en data van het echtpaar. Boven op deze plaat staan een aantal karakteristieke doodssymbolen uit de 19de eeuw. Tussen twee geknakte bomen zien we een 'Ouroboros', de staartbijtende slang, die een gevleugelde zandloper omvat. Daarboven kruislinks twee neerwaarts gerichte fakkels met daarop twee gekruiste beenderen met doodshoofd ertussen. Dit geheel in een krans van eikenbladeren met geheel bovenop een Latijns kruis.
Hoe het verder verging met het landgoed en tombe
Tot eind 1932 werden het huis en de weilanden door het armbestuur verhuurd. Daarna kwam het huis leeg te staan tot het enkele jaren later betrokken werd door twee gezinnen, die er een boerenbedrijf starten. Zij hoefden weinig huur te betalen, want aan onderhoud werd niet veel meer gedaan. Diverse plannen om het huis te restaureren sneuvelden, zodat het, inmiddels in zeer slechte staat, in 1966 werd afgebroken. De gemeente Assen verwierf nu delen van het landgoed, met de bedoeling er een bungalowpark te maken, maar ook dat plan sneuvelde. In 1992 kreeg de gemeente alle grond in handen, inclusief het grafmonument. In augustus 2001 werd, ter voorbereiding van een restauratie, het graf geopend. Deze actie kreeg veel publiciteit, omdat er nogal wat ‘mysteries’ rond de tombe hingen en er nogal eens was ingebroken. De vraag of de stoffelijke overschotten nog aanwezig waren, kon positief beantwoord worden. De andere vraag, of het waar was dat Louise een onwettige dochter was van koning Lodewijk Napoleon, werd kort daarna met stelligheid negatief beantwoord dankzij gedegen onderzoek door dr. Petrie in opdracht van de gemeente. Dr. J.H. Petrie deed eerder onderzoek naar de vermeende afstamming van K.W. Naundorff als oudste zoon van de Franse koning Lodewijk XVI.
De tombe is nu gerestaureerd en voorzien van een nieuw omhulsel. Het gietijzeren grafteken is bijgewerkt en er is een eenvoudig, bij de tombe passend, hekwerk rond het geheel geplaatst. Het grafteken op de tombe is een bijzonder staaltje van gietijzerkunst dat, hoewel fragiel gegoten, toch na bijna 125 jaar ongeschonden nog is te bewonderen. Het landgoed zelf heeft dankzij de bepalingen in het testament grotendeels de oorspronkelijke aanleg met lanen, grachten en grote weilanden behouden. Een werkgroep van wijkbewoners is bovendien in 2011 begonnen met de uitvoering van een renovatieplan om de cultuurhistorische en recreatieve waarden van het terrein te versterken. Extra paden zijn aangelegd, oude structuren hersteld en er is gesnoeid en geplant. Als derde stap werd in 2014 begonnen met het weer zichtbaar maken van de contouren van het huis. Ook is er een informatietafel geplaatst, evenals een replica van de wapensteen uit 1653 die het huis vroeger sierde.
Literatuur
- Petri, J.H., Het geheim van Vredeveld. Afkomst, leven en lotgevallen van Louise Aubry d'Arancey (1809-1871) en Augustinus van Valkenstijn (1806-1882), Assen (2005)
- Bos, J. e.a. (red) Huizen van Stand, geschiedenis van de Drentse havezaten en andere herenhuizen en hun bewoners, Meppel 1989, p. 291-300.
- 'Graf dochter Lodewijk Napoleon geopend', in: De Telegraaf van 14 augustus 2001
Internet
- Asser Historische Vereniging: Graftombe van Valkenstijn gerestaureerd (versie 2005)
