De verzwegen graven van de oorlog

In de vroege ochtend van maandag 31 december 1945 werd aan het Halmaheiraplein 3 te Dordrecht een aanslag gepleegd op Jacob van Dijk. Een explosief, waarschijnlijk een handgranaat, werd omstreeks 04.00 uur door zijn openstaande slaapkamerraam naar binnen geslingerd en doodde hem op slag. Zijn (tweede) echtgenote, Geardina (Gea) van Dijk-Prins werd daarbij zwaar aan haar hoofd gewond. Zij herstelde volledig en stierf pas vele jaren later een natuurlijke dood.

Wie was deze Van Dijk, waarom werd hij vermoord en wie was of waren de dader(s)?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vielen door de strijd aan beide zijden militaire slachtoffers. Waar er in vrijwel elke gemeente geallieerde graven zijn die ons aan onze bevrijders herinneren, zijn de Duitse graven, die er ook zijn geweest, uit beeld – en daarmee uit onze herinnering – verdwenen. Maar dat betekent niet dat ze er niet zijn. Aan de hand van het voorbeeld van vier Duitse onderofficieren die in Den Haag omkwamen bij het bombardement op Kleykamp in 1944, wordt duidelijk wat er is gebeurd in de jaren na de oorlog, toen de herinnering aan de bezetting zo ver mogelijk werd weggestopt – inclusief de graven.

Het verhaal van de Tweede Wereldoorlog is niet altijd zwart of wit zoals het met regelmaat geschetst wordt. We noemen het gebied daartussen vaak grijs, waar ook wel de term veelkleurigheid wordt gebruikt voor al die mensen die zich tussen de uitersten van goed en fout bewogen.

Begrafenis Tunnis Buursma

Het graf herinnert in niets aan wie hij in bepaalde kringen was en wat zich in de junidagen van 1944 heeft afgespeeld in Musselkanaal en Assen. Het is een graf zoals er velen zijn met alleen de namen en de data van geboorte en overlijden. Op woensdag 21 juni 1944 was het in Assen echter een drukte van belang. Al wie maar van enige betekenis was binnen de NSB of binnen enigerlei organisatie van de bezetter was naar Assen afgereisd. Tunnis Buursma, Heerbancommandant der WA en Districtskommandeur van de Landwacht in Drenthe, werd er begraven op de Zuiderbegraafplaats.

 Vanaf begin 1943 pleegden Nederlandse verzetsstrijders een reeks van aanslagen op verschillende collaborateurs. Het eerste kopstuk dat doel werd van deze acties was de bevelhebber van het Nederlandse Vrijwilligerslegioen, luitenant-generaal H.A. Seyffardt.

 {seog:disable}Op 11 september 1933 besloot Fake Krist lid te worden van de Nationaal-Socialistische Beweging, de NSB, een organisatie die al voor de oorlog sympathiseerde

met de Nazi's en gedurende de oorlogsjaren collaboreerde met de Duitse bezetter. Het besluit om van de NSB lid te worden zou een fatale wending aan zijn leven geven. En erg genoeg niet alleen aan zijn leven. Vele joden en verzetsmensen werden in de oorlogsjaren door zijn toedoen opgepakt, vastgezet en vaak ter dood gebracht.

Krist werd op 1 januari 1904 in Beilen (Dr.) geboren. Rond de twintiger jaren werkte hij bij de marechaussee in Beverwijk gevolgd door 3 jaar bij de halpolitie van het Staatsvissershavenbedrijf in IJmuiden. In augustus 1932 stapte hij over naar de gemeentepolitie in Haarlem waar hij op het bureau aan de Smedestraat werkzaam was. Kort nadat hij in Haarlem was komen werken overleed op 23-jarige leeftijd zijn vrouw Neeltje Spreij. Zij werd op 15 september 1932 op de de Algemene Begraafplaats aan de Kleverlaan in Haarlem begraven waarna op 22 oktober 1932 een grafsteen met haar naam werd geplaatst.

Ruim zestig jaar na de Tweede Wereldoorlog is het aantal monumenten dat symbolen van die tijd met zich meedraagt nog maar spaarzaam. Veel grafmonumenten zijn verdwenen. Maar het blijkt dat de getoonde symboliek niet altijd het verhaal vertelt wat je zou verwachten. Zo ook niet bij het grafmonument van Wilhelm Rudolph Aalbers, overleden in het oorlogsjaar 1942.

Wilhelm Rudolph Aalbers werd op 23 mei 1875 geboren in het toenmalige Karlshafen (D) Als kind van een Nederlandse vader en een Duitse moeder groeide Aalbers op in Karlshafen en ging er naar school. Hij werkte in verschillende bierbrouwerijen en volgde een aantal opleidingen in München. Ondanks dat Aalbers in Duitsland geboren was, bezat hij de Nederlandse nationaliteit. In 1914 vertrok hij daarom naar Nederland om zijn dienstplicht te vervullen. Hij werd echter afgekeurd vanwege zijn lengte. In plaats van terug te keren naar Duitsland ging Aalbers werken in een bierbrouwerij in Leiden. Via Vlissingen kwam hij uiteindelijk in het Gelderse Tricht terecht. Daar ging hij werken als brouwmeester bij de bierbrouwerij Fortuna. De Eerste Wereldoorlog veroorzaakte echter een schaarste aan grondstoffen en de eigenaar van de brouwerij, Smits, zag zich genoodzaakt de brouwerij te sluiten. Aalbers nam een deel van de apparatuur over en kocht een voormalige boerderij aan de Meersteeg 5 in Tricht. Omdat bierbrouwen niet meer rendabel was begon hij hier een bottelarij en limonadefabriek. In die tijd leerde Aalbers de onderwijzeres Dirkje Hendrika van Erkom kennen en op 30 oktober 1919 traden ze in het huwelijk. Dirkje deed vanaf dat moment de boekhouding van het bedrijf. Op 25 mei 1921 werd hun dochter Helene Amalia geboren.

Met dank aan Richard Schoutissen

Na de oorlog werden door het Bijzonder Gerechtshof te Leeuwarden verschillende mensen ter dood veroordeeld voor misdaden begaan tijdens de oorlogsjaren. Voor zover bekend zijn diegenen die ook daadwerkelijk zijn gefusilleerd allen terecht gesteld op het terrein van de voormalige kazerne aan de Hereweg in Groningen. Waar bij de meesten van hen de laatste rustplaats al jaren door een zweem van geheimzinnigheid wordt omgeven, was van in ieder geval één van hen, Oomke Bouman, een aanwijsbaar graf met grafmonument bekend. 

Na de executies van Max Blokzijl en Anton Mussert werden beide mannen begraven in een massagraf op de Algemene begraafplaats aan de Kerkhoflaan in Den Haag. Eerder al waren Meinoud Rost van Tonningen en Robert van Genechten in hetzelfde massagraf begraven. Rost van Tonningen pleegde zelfmoord in de strafgevangenis, nog voor het tot een proces was gekomen. Hij stierf op 6 juni 1945. Robert van Genechten werd na een proces ter dood veroordeeld, maar pleegde zelfmoord. Dat deed hij op 13 december 1945, de dag nadat hij had gehoord dat Mussert ter dood was veroordeeld. Robert van Genechten zou in 1958 herbegraven worden in Utrecht. De beenderen van Anton Mussert zouden eindigen in een knekelput, tenminste volgens de officiële lezing. Wat gebeurde er met de resten van Meinoud Rost van Tonningen?