In Leeuwarden werd na de Tweede Wereldoorlog op de gemeentelijke Noorderbegraafplaats een Erebegraafplaats geopend met daarop de graven van een aantal Friese verzetsstrijders. Jaarlijks wordt hier bij deze begraafplaats in april stilgestaan bij de bevrijding van Friesland die zoveel slachtoffers met zich bracht. Op 4 mei vindt hier, zoals ook op vele andere plaatsen in Nederland, de Nationale dodenherdenking plaats. De Erebegraafplaats is uniek door het type gedenksteen dat hier toegepast is.
Nationale Herdenking
Nadat Nederland op 5 mei 1945 officieel bevrijd was, besloot de toenmalige regering Gerbrandy dat het eerste nationale bevrijdingsfeest zou worden gehouden op de verjaardag van koningin Wilhelmina, op 31 augustus. Door het Comité "Nederland herdenkt 1940-1945" werd een groot feest voorbereid in het Olympisch Stadion in Amsterdam. Voordat het zover was, besloten leden van voormalige verzetsgroepen en nabestaanden aan de vooravond van die feestdag op verschillende plaatsen in het land stille tochten te houden naar de plaatsen waar hun dierbaren tijdens de oorlog gefusilleerd waren. Dat gebeurde onder andere op de Waalsdorpervlakte bij Den Haag.
In 1945 werd de Commissie "Nationale Herdenking 1940-1945" opgericht. Omdat de stille tochten op 30 augustus 1945 zo indrukwekkend waren geweest en zoveel mensen op de been brachten, wilde de commissie proberen er een nationale traditie van te maken. Omdat de bevrijdingsdag op 5 mei viel, zouden voortaan op de avond van 4 mei overal in het land plaatselijke herdenkingen worden gehouden, met als belangrijk onderdeel twee minuten stilte, vaak bij een plaatselijk oorlogsmonument. Tot 1968 werd de viering van de bevrijding op 5 mei nog wel eens naar een andere dag verschoven omdat die datum op een zondag viel. Daarmee verschoof noodgedwongen ook de dag van de herdenking. Omdat daar in de loop van de jaren vaak verwarring en discussie over ontstond, besloot de regering in 1968 herdenken en vieren altijd op 4 en 5 mei te organiseren, ongeacht de dag van de week.
In Friesland werd direct na de bevrijding op 18 april 1945 de Vereniging 'Friesland 1940-1945' opgericht met een stichting voor het uitvoeren van allerlei activiteiten . Hoofddoel van de vereniging was van meet af aan de zorg voor nabestaanden van Friese verzetsslachtoffers en het hooghouden van de betrokkenheid bij de nationale belangen van vrijheid en saamhorigheid. Later is daar ook het streven bijgekomen naar het levend houden van de herinnering aan het wezenlijke van het verzet: de absolute afwijzing van de verderfelijke ideeën van de nazi's en van elk symptoom van nog voortwoekerend racisme.
Erebegraafplaats Leeuwarden
Een van de initiatieven van de vereniging, direct na het beëindigen van de oorlog was het inrichten van een deel van de Noorderbegraafplaats in Leeuwarden tot Erebegraafplaats met een bijzonder monument. De vereniging schreef in 1945 een prijsvraag uit voor een Friese gedenksteen, te plaatsen op de graven van hen die in de Tweede Wereldoorlog omkwamen in de strijd voor vrijheid en recht. Een van de voorwaarden was dat de bekroonde spreuk van de heer J. de Vries uit Balk in het ontwerp opgekomen moest worden. Deze spreuk luidt:
FALLEN YN 'E STRIID
TSJIN ÛNRJOCHT EN SLAVERNIJ
DAT WIJ YN FREDE FOAR
RJOCHT EN FRIJDOM WEITSJE'
De vertaling luidt: Gevallen in de strijd tegen onrecht en slavernij, opdat wij in vrede voor recht en vrijheid waken.
In februari 1946 werd het ontwerp van de Amsterdamse architect ir. Marius Frans Duintjer (1908-1983) uitgekozen. Onder het motto "Toortsen branden op de terpen", had Duintjer een hoge smalle vierkante zuil ontworpen, bekroont met een gebeeldhouwde vlam waarin aan de voorzijde in reliëf de Nederlandse leeuw.
De tekst van De Vries werd op de smalle voorzijde van de twee meter hoge zuil opgenomen. Volgens het eindrapport van de jury kon het ontwerp van Duintjer een waardig getuigenis zijn van het Friese volkskarakter, ook daarin immers gaat 'hoekigheid samen met lyrische zachtheid'.
De zuilen werden geplaatst op de graven van verzetsstrijders die door de Duitsers zijn omgebracht of die op andere wijze gedood zijn. In Friesland zijn in totaal 290 personen gevallen in de strijd tegen de vijand.
Op de Erebegraafplaats in Leeuwarden liggen nu 15 verzetsstrijders begraven, waarbij in sommige gevallen later de echtgenote is bijgezet. Voor de toortsen ligt een kleine tekstplaat met daarop naam en data van geboorte en overlijden. Met in het hoofd de datum van bevrijding van Friesland half april, is het moeilijk te begrijpen dat acht van de mannen die hier werden begraven op 11 april 1945 zijn gestorven, slechts enkele dagen voor de bevrijding. Zij maakten deel uit van een groep van 14 mannen die op die dag bij Dronrijp werden doodgeschoten door de Duitsers als represaille voor de sabotage aan de spoorlijn bij dat dorp. Onder hen ook drie broers Wierda, Egbert Mark, Klaas Jan Wijpcke en Hijljte, allen student. De laatste was net 20 jaar oud. De drie broers zijn bij elkaar begraven waardoor hun drie zuilen dicht bijeen staan. Voor de zuilen ligt een grotere tekstplaat met hun namen en het familiewapen.
De overige zuilen staan solitair. Een aantal van de verzetsstrijders die hier liggen begraven zijn eerst in Dronrijp begraven, maar werden later overgebracht naar de Noorderbegraafplaats. Daar werden ze in eerste instantie op de derde afdeling begraven, maar uiteindelijk werden hun stoffelijke resten begraven op de Erebegraafplaats.
Header: Foto van herdenking in 1953 (Met dank aan Leeuwarder Courant/Historisch Centrum Leeuwarden)
Internet
- Nationaal Comité 4 en 5 mei: Leeuwarden, erebegraafplaats (geraadpleegd 18 april 2022)
- Stichting Friesland 1940 - 1945 (geraadpleegd 18 april 20220
