Pas vanaf de Tweede Wereldoorlog kent Nederland specifieke militaire begraafplaatsen. In het buitenland verschenen grote militaire erevelden drie decennia eerder, ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Daarvoor was het in Europa eigenlijk een onbekend verschijnsel. Gesneuvelden bleven lang liggen op het slagveld en verdwenen uiteindelijk in anonieme massagraven die vaak al snel werden vergeten.
Op 5 april 1945 werd in Zeist aan de Soestdijkerweg een groep van tien mannen gefusilleerd door de Duitsers. Hun lichamen werden overgebracht naar de Algemene Begraafplaats aan de Woudenbergseweg, waar de meesten van hen op 11 april werden begraven. J.H. Brinkhof en A.C. Brinkhof werden niet in Zeist begraven. Zij rusten nu op het Ereveld in Loenen. In opdracht van de nabestaanden van de acht die in Zeist werden begraven, ontwierp de Zeister architect Leo G. Visser een gemeenschappelijk grafmonument. Op 5 april 1946, een jaar na de fusillade, werd het monument in aanwezigheid van de familieleden onthuld. Sprekers waren ds. J.G.W. Goedhart, luitenant A. Bos namens de Gemeenschap van Oud Illegale Werkers, P.A. van der Werff namens de burgemeester van Zeist, de heer Vos namens de nabestaanden en als laatste ds. Kuilman. Het monument bestaat uit acht grafstenen (stèles) met daarop de teksten (v.l.n.r.):
- Hier rust in vrede onze lieve man en vader serg.-majoor Antonie van der Hoek, geboren 23-12-'97 te 's-Gravenhage
- Hendricus Kemp geb. 7-6-1910 Jong gestorven weinig geleden - vroeg gestorven - vroeg bij God. Rust zacht lieve Rikus
- G. Dekker geb. 17-5-1926 Laten wij hopen wat wij willen, maar dragen wat wij krijgen.
- Hier rust Johannes Jonk geb. 23-2-'95 te Leiden. Die als dapper illegaal werker van zijn leven werd beroofd.
- Hier rust onze lieve man en vader Jan Kouw geb. 25-6-'92 te Asperen. Hij is verlost, God heeft hem welgedaan.
- H.W. Loddema geb. 21-8-1913 te Haarlemmermeer. Hij gaf alles en vroeg nooit. Ruwe bolster. Gouden hart. Rust zacht lieve Henk.
- Hier rust Rinke Vos geb. 21-1-'22 te A'dam. Zijn jong leven werd afgesneden maar opgevangen door de liefde Gods en gedragen naar Jezus Christus.
- Hier rust onze lieve jongen Harry Koningsberger geb. 11-2-1924 IXXXI Meer dan zijn leven, had hij zijn vaderland lief IXXI
Grafmonument voor Rinke Vos (foto René ten Dam)
Op elke grafsteen is boven de tekst een afbeelding aangebracht, zoals een davidsster. Daardoor dragen deze qua vorm identieke stenen een persoonlijk karakter.
Als materiaal voor de grafstenen en de afdekplaten koos de ontwerper Vourion-natuursteen, een vrij zachte natuursteensoort. Door de keuze van deze poreuze Franse kalksteen moesten de grafstenen in 1997 worden vervangen. De in reliëf uitgehakte tekst brokkelde langzaam af. De nieuwe grafstenen zijn van een weerbestendiger soort natuursteen gemaakt, dat door de Oorlogsgraven- stichting meer wordt gebruikt. De grafstenen zijn 140 cm hoog, 54 cm breed en 8 cm dik. Door middel van een muur van paarsrode handvormstenen zijn de grafstenen met elkaar verbonden. De muur schermt het graf aan beide kanten af. Het monument heeft daardoor een totale breedte van 11, 20 m en is het 3,50 m diep.
Zeister Nieuwsblad dinsdag 9 april 1946:
Onthulling Monument. Onder schitterend voorjaarsweer vond Vrijdagmiddag de onthulling plaats van het monument dat op de Nieuwe Alg. Begraafplaats is opgericht voor de acht Nederlanders, die op 5 April van het vorig jaar door den bezetter werden vermoord, t.w. G. Dekker uit Utrecht, A. van den Hoek uit Maarssen, H. Kemp uit Haarlemmermeer, J. Jonk uit Leiden, J.J. Koningsberger uit Amsterdam, J. Kouw uit Leeuwarden, H.W. Loddema en R. Vos uit Amsterdam. Het ontwerp van dit monument is van den heer Leo Visser, terwijl de uitvoering was opgedragen aan de fa. van Tellingen alhier. Het geeft voor elken gevallene een steen weer, die gezamenlijk gedragen worden door een baksteenen voet, waarin links het symbool van hun offer is weergegeven in de woorden: voor God, Vorstin en Vaderland en rechts de datum waarop zij vielen. Het woord werd gevoerd door Ds. J.G.W. Goedhard, Luitenant A. Bos, die namens de G.O.I.W. ook een krans neerlegde. Namens den burgemeester sprak de heer v.d. Werf. De heer Vos uit Amsterdam bracht den dank namens de familieleden van den gevallenen en tenslotte sprak nog Ds. Kuilman uit Leiden. De plechtigheid werd besloten met het bidden van het 'Onze Vader', waarna de familie bloemen bij den steen hunner gevallene neerlegde.
Op de Noorderbegraafplaats van Leeuwarden staat ergens tussen de lange rijen graven een opvallend grafmonument met daarop een beeld van een treurende vrouw. Wie de tekst op het monument leest wordt niet veel wijzer, behalve dat hier moeder en kind liggen, gestorven op dezelfde dag. Die dag was 20 januari 1942. Een doodgewone dinsdag, maar laat in de avond schudde een bombardement de stad Leeuwarden wakker.
Ereveld Loenen is in meerdere opzichten geen oorlogsbegraafplaats zoals vele mensen die kennen. Men vindt er geen rijen witte kruisen of staande stenen. Bovendien gaat het niet alleen om militaire slachtoffers van een oorlog. Op het ereveld vindt men naast de graven van gesneuvelde militairen uit de Tweede Wereldoorlog vooral ook de graven van verzetsmensen, dwangarbeiders, joden, krijgsgevangenen, onderduikers en slachtoffers uit het voormalig Nederlands-Indië.