Jan Smilda
* 3 november 1923 – † 16-10-1944
Het blijft indrukwekkend, stil te staan bij een grafmonument dat herinnert aan de Tweede Wereldoorlog. Het raakt je, dat er een einde kwam aan een jong leven ten gevolge van de machtshonger van mensen, voor wie een mensenleven niet telde en die in hun weerzinwekkende gedachten en daden grote groepen mensen achter zich wisten te krijgen. Het is helaas van alle tijden.
Zeker, de Psalmdichter weet hoe het is:
De sterveling - zijn dagen zijn als het gras,
als een bloem op het veld, zo bloeit hij.
Wanneer de wind er over is gegaan, is hij niet meer
en zijn plaats kent hem niet meer. Psalm 103: 15,16
NL-HaNA, Oorlogsgravenstichting: Persoonsdossiers, 2.19.255.01, inv.nr. 142778A
In de berijmde vorm van deze psalm uit de hervormde bundel van 1938, luidt het:
gelijk het gras is ons kortstondig leven,
gelijk een bloem, die op het veld verheven,
wel sierlijk pronkt, maar kracht’loos is en teer;
wanneer de wind zich over ‘t land laat hooren,
dan knakt haar steel, haar schoonheid gaat verloren:
men kent en vindt haar standplaats zelfs niet meer. Psalm 103: 8
Maar hier gaat het niet om een natuurlijke gang van zaken. Hier sterft een jong mens, omdat hij werd weggerukt uit het gezin, de familie, de gemeenschap, om ingezet te worden om de oorlogsmachine van de bezetter draaiende te houden. Zelfs al was het een treinongeval, zoals we lezen op de grafsteen. Hij hoorde daar niet.
Grafmonument Jan Smilda.
Gelijk het gras was zijn
kortstondig leven.
Een sneltrein kwam, helaas
hij was niet meer.
Hoe kort is in dit grafdicht het drama van het leven van Jan Smilda samengevat. Zijn einde vond hij bij een treinongeval, onder omstandigheden die het nog droeviger maken. Het gebeurde tijdens de dwangarbeid voor de nazi’s nabij het kamp Ludwigslust, Landkreis Ludwigslust in Mecklenburg, waarin hij als dwangarbeider zat. Het station van Ludwigslust lag aan de spoorlijn Hamburg – Berlijn. Voor de zogenaamde Arbeitseinsatz moesten vanaf mei 1943 mannen tussen 18 en 35 jaar zich daarvoor melden. Velen gaven geen gehoor, maar werden alsnog tijdens razzia’s opgepakt. Een aantal lukte het onder te duiken. Zo’n 27.000 tewerkgestelden verloren het leven. Eén daarvan was Jan Smilda. Was hij misschien tewerkgesteld bij een munitiewerkplaats van de Luftwaffe, die zich in dat gebied bevond?
NL HaNA 2.19.323 282 inventarisnummer 282
Merkwaardig is dat als sterfdatum 16 oktober staat aangegeven op het grafmonument, ook vermeld bij de Oorlogsgravenstichting, terwijl er een document aanwezig is in het Nationaal Archief, afkomstig van het Pfarramt (=pastorie) van Ludwigsburg met de vermelding 22 oktober.
Niet begraven op de begraafplaats van Nieuw-Roden, maar wel vermeld op een plaquette op het graf van zijn echtgenote en schoonouders, is de verzetsman Hendrik Poortman, geboren in 1901, die op 10 april 1945 om het leven kwam in het concentratiekamp Neuengamme bij Hamburg, waar hij vermoedelijk is gecremeerd.
Verwijzing naar Hendrik Poortman, omgekomen in Neuengamme.
Hendrik Poortman, kantoorbediende te Groningen, behoorde tot de verzetsgroep De Groot, die in Groningen haar hoofdkwartier had. De groep De Groot speelde een grote rol in de Spoorwegstaking van 1944. Veel van de leden werden gearresteerd, gemarteld in het beruchte Scholtenshuis en daarna vermoord, zoals hun leider Boekhoven, of kwamen om in concentratiekampen als Neuengamme. De groep De Groot was links georiënteerd en werd gezien als concurrent van de LO (Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers), dat een sterk gereformeerd karakter had.
