Grafdicht op de zerk van Ds.Christopher Knowles (1634-1690)
Van ver is reeds de toren van de kerk van Farmsum te zien bij het naderen van de havenstad Delfzijl, waar het dorp Farmsum toe behoort. Ooit was Farmsum een plaats van belang. Van hieruit oefende het geslacht Ripperda zijn macht uit als erfgenamen van de proostdij Farmsum. Een proostdij was een kerkelijk bestuurlijk gebied, geleid door een proost namens de bisschop van het bisdom waaronder de proostdij viel. Onder de proostdij van Farmsum ressorteerden zo’n 30 kerspelen in de gewesten het Oldambt en Fivelingo. Een kerspel is een parochie, een kerkelijke gemeente.
{seog:disable}De borg van de Ripperda’s bestaat niet meer, het terrein is nog wel herkenbaar. De middeleeuwse kerk heeft plaats moeten maken voor een imposante, zogenaamde Waterstaatskerk. In de kerk kwamen bij restauratiewerkzaamheden en archeologisch onderzoek onder andere veel zerken weer tevoorschijn, welke nu staan opgesteld langs de zijmuren. Zo ook de zerk van het graf van Ds. Christopher Knowles. Op de zerk treffen we zijn naam aan als Christophorus Knouwels. In Uitwierde, even ten noordwesten van Delfzijl, was hij 14 jaren predikant, in Farmsum 13 jaren, zo lezen we op de zerk. Toen hij op 23 mei 1690 overleed was hij 56 jaar oud. Een fraai gekroond wapenschild siert de zerk, waarop een grafdicht is aangebracht, dat nieuwsgierig maakt.
Wiens leven was vol strijdt
vol elend’ vol onwaerde
Diens Ziele rust bij Godt
diens Lichaem in dees aerde
Godt heeft mij nu bevrijdt
van ’t boos en sondigh volck
Twelck Christum ick voordroeg
als een getrouwe Tolck
Was het zo slecht gesteld met de christelijke gemeente van Farmsum? Je zou het haast denken bij het lezen van dit grafdicht. Blijkbaar hebben de gemeenteleden het hun predikant bijzonder moeilijk gemaakt. De vraag is dan: waarom? Zijn leven, als herder en leraar van de gemeente, was een bestaan vol strijd, ellende en het ondergaan van minachting, kwaadwillige gezindheid (onwaerde), lezen we op de zerk. Voor hem betekende zijn dood bevrijding van het vijandig gezinde en zondig volk, dat hij als trouwe tolk van het evangelie Christus had verkondigd. Die verkondiging kwam blijkbaar niet aan. Willen we één en ander kunnen begrijpen, dan moeten we ons verdiepen in de achtergrond van Knowles. Zijn naam maakt al duidelijk dat hij van Engelse komaf was. Zijn vader Richard, handschoenmaker van beroep, was vanuit Engeland terechtgekomen in de stad Groningen. Met zijn echtgenote Francijntie Perin kreeg hij, voor zover valt na te gaan uit de archieven, vier zonen en twee dochters. In 1630 was hun huwelijk kerkelijk ingezegend in de Engels Presbyteriaanse kerk op het Begijnhof te Amsterdam. Twee van de zonen werden na hun studie aan de Groninger Akademie predikant: Christophorus en Nathanaël. In Engeland was in de 17de eeuw als reactie op de Anglicaanse kerk een beweging opgekomen, Puriteinen genoemd, die af wilde van de “roomse” vormen en de leer van het Calvinisme zag als grondslag voor een leven, dat wars was van luxe, verstrooiing en wereldse genoegens. Een leven vol ernstig zelfonderzoek en strenge sabbaths(zondags)heiliging. Kerkelijke en politieke ontwikkelingen deden een aantal Puriteinen uitwijken onder andere naar Holland. Mogelijk is Richard Knowles zo in deze regio terechtgekomen.
Sommige Puriteinen konden het echter ook hier vanwege de grote mate van tolerantie niet vinden en vertrokken als de bekende “Pilgrim Fathers” naar Noord-Amerika. Dat de predikanten Christopher en Nathanaël Knowles het gedachtengoed van de Puriteinen aanhingen, mogen we zeker ook afleiden uit de vertaling, die Nathanaël Knowles, predikant te Anloo, uitgaf van een boek van Richard Baxter: Het goddelijk leven in drie verhandelingen. Baxter was met John Bunyan, schrijver van The Pilgrim’s Progress, één van de meest invloedrijke Puriteinen van die tijd. Zou de tekst van het grafdicht van de hand van Christophers broer Nathanaël, die in 1700 overleed, kunnen zijn? Het is niet onmogelijk, gezien beider achtergrond. Farmsum moest van wat zijn predikant bezielde, getuige de tekst van het grafdicht, blijkbaar niet veel van hebben.
Literatuur
- Groningen Stad en Ommeland, Allard Buursma/Marina van der Ploeg (Profiel, 2008)
- Geschiedenis der Kerk, Dr. H. Berkhof (Callenbach,1955)
- Die Religion in Geschichte und Gegenwart (uitg. J.C.B. Mohr,Tübingen)
Internet
