Wellicht dat u, net zoals ik, regelmatig hebt rondgelopen op een begraafplaats met enige aandrang. Op veel begraafplaatsen rest dan vaak alleen burgerlijke ongehoorzaamheid... Grotere begraafplaatsen kennen evenwel nette toiletgebouwtjes of toiletblokken bij aula of poortgebouw. Netjes en modern comfort die voor veel bezoekers onmisbaar is. Maar ook op kleinere begraafplaatsen en kerkhoven was behoefte aan een fatsoenlijke gelegenheid voor de toiletgang van kerkgangers of begraafplaatsbezoekers. Veel van die gelegenheden zijn dan ook vastgebouwd aan het kerkgebouw of de toren. In sommige gevallen vraag je wel eens af hoe men tientallen jaren geleden nou aankeek tegen het idee dat iemand hooguit een halve meter van een graf zijn behoefte deed! Toch kennen nog tientallen begraafplaatsen en kerkhoven een pisbak of kakdoos. Veel van die gelegenheden zijn in onbruik geraakt omdat wellicht het niet meer op prijs werd gesteld of juist gewoon omdat de stank te erg werd.
In het Friese Langezwaag, nabij Heerenveen, kan op het kerkhof bij de hervormde kerk geen plas meer gedaan worden. Wel kan men zijn afval kwijt in een wat vreemd ogend hokje dat tegen de kerk is aangebouwd. Bij nadere beschouwing blijkt het hokje een dubbel urinoir te zijn. Als materiaal heeft men hier gebruik gemaakt van dunne betonplaten die afgewerkt zijn met een gritlaag. Met behulp van die betonplaten kon men een eenvoudige constructie maken die als een H-vorm tegen de kerkmuur is geplaatst. De platen zijn aan elkaar gezet met ijzeren stangen. Het geheel is geplaatst op een betonnen voet. De afvoer is waarschijnlijk aangesloten op het riool, net als die van het geëmailleerde wasbakje dat even verderop aan de muur is gehangen. Een aardig detail van dit urinoir is te zien in de afwerking van de bovenzijde van de voorste wand: een getrapte rand die een beetje de zakelijke stijl verraad en ook een voorzichtige datering mogelijk maakt. Het urinoir dateert mogelijk van net voor de Tweede Wereldoorlog, maar ook de jaren vijftig is nog mogelijk. Het urinoir is in ieder geval in onbruik geraakt en wordt nu gebruikt als een afvalplaats waar oude planten en potten van het kerkhof worden verzameld.
Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van maart 2009
