Klokken hebben in de geschiedenis altijd een belangrijke rol gespeeld. Niet alleen werden klokken gebruikt om alarm te slaan, klokken bepaalden eeuwenlang het verloop van de dag. Zo werd de klok geluid als de stadspoort geopend of gesloten werd. En klonk de marktklok om het begin en het einde van de handel op de markt aan te geven. Gewijde klokken hadden een andere functie dan de wereldlijke (profane) klokken. Gewijde klokken werden enkel gebruikt door de kerkelijk overheden. Daarbij gaat het om gebruiken die we vandaag de dag nog steeds kennen, bijvoorbeeld voorafgaand aan een kerkdienst of na de inzegening van een kerkelijk huwelijk. Een bijzondere rol van de klok is weggelegd bij een begrafenis. De klok begeleidt met een traag ritme de dode naar de laatste rustplaats. Dit bijzondere gebruik is terug te voeren op het eeuwenoude ‘overluiden’, waarmee de dood van een persoon werd aangezegd. Uiteraard diende daar men daar wel voor te betalen en het werd daardoor al snel een statussymbool. Hoe belangrijker (en vooral ook hoe rijker) een familie, hoe langer het overluiden voor de dode duurde. Voor de kerk was het overluiden een belangrijke inkomstenbron.
Klokken hebben nog een belangrijke rituele betekenis, namelijk het verdrijven van boze geesten rond het kerkhof. Het traditionele Sint Thomasluiden is daar een overblijfsel van.
In Friesland, maar ook elders, doet zich een bijzonder verschijnsel voor, namelijk een klok op een begraafplaats. Het bouwsel waarin de klok is opgehangen noemt men een klokkenstoel. Over het ontstaan van klokkenstoelen zijn verschillende theorieën. Zo zouden ze zijn ontstaan uit armoede, omdat de plaatselijke gemeenschap geen geld had om een toren te bouwen. Ook zou de bodemstructuur in sommige streken te zwak zijn om een zwaar bouwwerk als een klokkentoren te dragen.
De komende maanden zullen we u een aantal bijzondere klokkenstoelen laten zien. Verschillende typen zullen de revue passeren. Zo heeft de klokkenstoel in Nes, te zien op bovenstaande foto, een helmdak. Dergelijke klokkenstoelen zijn meestal te vinden in het Friese merengebied. De klok is de vervanger van de klok die in 1943 door de Duitse bezetter werd gevorderd. Op de klok de tekst: OER DE DEADEN / GOEDEN, KWEADEN, / BIDT MYN BROUNZEN / LUD FOAR ’T LEST: / JOW HAR, GOD, DE / IIV’GE REST. In vertaling: Over de doden, goeden en kwaden, bidt mij bronzen geluid voor het laatst; Geef hen, God, de eeuwige rust.
