Dichtbij het centrum van Apeldoorn ligt de rijksmonumentale begraafplaats Soerenseweg. De eerste begrafenis vond hier plaats in 1897. De aanleg, met latere uitbreiding, is in een mengvorm van de romantische landschapsstijl en de formele zakelijke stijl. Over de begraafplaats lopen gebogen lanen die mooie doorkijkjes bieden. Het is een oase van rust geworden met betrekking tot flora en fauna. Deze meer dan 120 jaar oude plek is een deel van de Apeldoornse cultuurgeschiedenis. Dit geldt voor zowel de aanleg, de stijlen van graven en grafstenen, als de personen die er begraven zijn.
Spiegel van de samenleving
Een begraafplaats waar de spiegel van de samenleving ligt begraven en als het ware een “Stenen archief”. Een wandeling over deze begraafplaats trekt de aandacht al gauw naar de graven op de 1e klas, de rustplaats van welgestelden en personages van plaatselijk en regionale bekendheid. Tijdens een rondleiding langs deze graven wordt de geschiedenis van de ontwikkeling van Apeldoorn belicht. Het is wel een klein gedeelte van de ruim 7.500 graven. De geschiedenis is mede bepaald door de duizenden personen die ook hun rustplaats op deze begraafplaats hebben. Zij worden helemaal niet of minder belicht. Kleine verhalen van deze personen komen voor het voetlicht bij de vrijwilligers die hier grafmonumenten schoonmaken en namen op zerken weer leesbaar maken.
Bekende personen
De grootscheepse vestiging van welgestelden in Apeldoorn vond pas aan het einde van de negentiende eeuw plaats. Tevens was dit een periode waarin veel notabelen Apeldoorn nog niet permanent bewoonden en uiteindelijk werden begraven in hun geboorteplaats. Ook de hier begraven adel hield er, met een enkele uitzondering, sobere ideeën op na. Bovendien werd er in de periode 1900-1923 nog veel begraven op de Oude Begraafplaats aan de Loolaan, waar veel welgestelde (adellijke) families hun familiegraven hadden. Rijk uitgevoerde grafmonumenten van middenstanders en industriëlen ziet men pas vanaf de jaren '10 en '20.
Op deze "nieuwe begraafplaats" zijn in het verleden tal van plaatselijk en regionaal bekende personages begraven: leden van bekende Gelderse adellijke families (Van Heeckeren, Van Regteren, Van Weede), figuren uit de plaatselijke politiek, rechtbankfunctionarissen en diverse Apeldoornse notabelen, militairen, predikanten, kunstenaars, architecten en aannemers. Opvallend is ook het grote aantal fabrikanten en ondernemers, die aan het einde van de negentiende eeuw in Apeldoorn vele speciaalzaken en magazijnen vestigden. Vele welgestelde families uit het noorden van het land (met name Friesland) hebben zich in de tweede helft van de negentiende eeuw in Apeldoorn gevestigd. Een andere categorie wordt gevormd door de aan het Koninklijk Huis verbonden personen, die hier begraven liggen, zoals leden van de hofhouding en (opper)houtvesters van het Kroondomein.
Minder bekende maar toch gekende personen
Een graf met een klein wit steentje blijkt een meisje te zijn van 2 jaar die in 1919 voor het ouderlijk huis onder de auto kwam. Maar ook een verhaal van Johanna die als jong meisje in de Luciferfabriek werkte met het vullen van doosjes. Per 100 gevulde doosjes werd 3 cent betaald. Geurt was nog maar amper een jaar koster van de Grote Kerk toen hij in maart 1890 de grootste brand van zijn leven meemaakte. Zijn “kerk” stond in lichte laaien. Namen als Pieter Johannes Mak, Gerhardus Andre, Willem Karreman en Jan van Ommen hebben hun rustplaats op een minder prominente plek en met grafmonumenten die veelal eenvoudig zijn uitgevoerd.
Qua vormgeving zijn er weinig uitbundige grafmonumenten te vinden op de begraafplaats zoals bijvoorbeeld het graf met “de Engelen”. Menig grafmonument is sober uitgevoerd met enkel vermelding van data en namen. Al wandelend over de begraafplaats is er toch een interessante variatie van toegepaste symbolen waarneembaar. Een stadspark en toch niet dood, een leefplek voor de flora en fauna waarbij namen op de zerken weer in de herinnering komen.
André Staal is voorzitter van de Stichting Vrienden van de Begraafplaats Soerenseweg en als vrijwilliger betrokken bij het opknappen van oude grafmonumenten.
