“Aankondiging dat de schaarste aan levensmiddelen weldra zal voeren tot ophouden van papverstrekking en van vetvoorziening. Dit zal gelijk staan met hongersnood. Vandaag zeer koud en guur.”, schrijft zenuwarts dr. M. ten Raa op 30 oktober 1944 in zijn Journaal over het verblijf van patiënten en personeel op Groot-Graffel te Warnsveld.
Als voorzitter van Terebinth, wat ik tot medio 2022 was, heb ik nogal wat begraafplaatsen bezocht. En dat doe ik nog steeds. De ene begraafplaats herinner je je beter dan andere. En als je ze je goed herinnert, dan is dat omdat je er iets heel moois zag en een enkele keer omdat je er zo droevig van werd, dat je er - zoals ik dat pleeg uit te drukken - 'niet dood gevonden wilt worden'.
Het is heel moeilijk om me te beperken tot slechts één funeraire plek, want het zijn er vele waar ik erg van onder de indruk ben en die we, mijn man en ik, hebben gezien in de vele bezoeken die we aan begraafplaatsen hebben gebracht. Ik probeer hiervan met een summiere greep uit veel foto’s iets te laten zien om dat je toch regelmatig komt op plekken die je raken.
In 1948 nam de Oorlogsgravenstichting het initiatief tot de aanleg van een nieuw ereveld. Nederland kende op dat moment slechts twee grotere erebegraafplaatsen: Militair Ereveld Grebbeberg, dat in mei 1940 werd aangelegd door de Duitse bezetter, en Eerebegraafplaats Bloemendaal, dat in 1945 tot stand kwam op particulier initiatief. Ereveld Grebbeberg is bedoeld voor militaire slachtoffers uit de meidagen van 1940 en de begraafplaats in Bloemendaal voor verzetsstrijders die in de duinen zijn gefusilleerd en daar aanvankelijk ook lagen begraven.
In eerste instantie ging de voorkeur van de Oorlogsgravenstichting uit naar een terrein in de gemeente Bilthoven. Nog voordat het terrein was aangekocht werden in mei 1948 de eerste stoffelijke resten uit de Russische bezettingszone in Duitsland gerepatrieerd. Zij werden tijdelijk op begraafplaats Rusthof in Amersfoort bijgezet. Uiteindelijk kocht de Oorlogsgravenstichting in het Gelderse Loenen een ruig heideveld van veertien hectare van de gemeente Apeldoorn. Het terrein werd ingericht naar een ontwerp van tuin- en landschapsarchitect D. Haspels. Centraal tussen gebogen paden plaatste hij een eenvoudig wit kruis. Architect ir. A.M. de Rouville ontwierp de gebouwen op het ereveld, waaronder de kapel, bedoeld om begrafenisdiensten te organiseren. De wanden van deze bijzondere kapel zijn opgetrokken van rondhout en het gebouw wordt overkapt door een rieten dak.
Protestants interieur tijdens uitvaart
Vanaf 1949 vonden er herbegrafenissen plaats in Loenen. De financiële mogelijkheden waren echter nog beperkt. Herbegraven vond plaats met vijf slachtoffers tegelijk, die dan wel tot dezelfde godsdienst dienden te behoren. Rouwdiensten werden in de kapel gehouden, die naar gelang de keuze kon worden ingericht met een protestant of katholiek interieur. Behoorde men niet tot een kerkgenootschap, dan kon gekozen voor een andere plechtigheid.
Kapel met katholiek interieur tijdens uitvaart.
Het bijzondere is dat hiervan prentbriefkaarten zijn uitgegeven, mogelijk bedoeld om financiële steun te krijgen. Later werden er verschillende herdenkingsplaquettes aangebracht in de kapel, als ook urnen met aarde uit de vernietigingskampen. Tegenwoordig doet de kapel vooral dienst als herdenkingsruimte. In de kapel bevindt zich ook een eikenhouten schrijn met 42 gedenkboeken. In deze boeken staan de namen van circa 125.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers waarvan de graflocatie niet bekend of niet aanwijsbaar is. Iedere dag wordt een pagina van een boek omgeslagen. Jaarlijks vindt de dodenherdenking op Loenen plaats voor de kapel.