* 1773 - † Valkenswaard 10 oktober 1845
Valkenswaard is een dorp in de Kempen dat ontstaan is uit een aantal kleine, vroeg-middeleeuwse agrarische nederzettingen. Centraal tussen deze nederzettingen werd vermoedelijk al rond 1100 een begraafplaats aangelegd. In de vijftiende eeuw bouwde men op die begraafplaats een kerk. De kerk met haar omgeving werd in 1565 een zelfstandige parochie en groeide langzaam. Vanaf de late zestiende eeuw stond Valkenswaard bekend als centrum van de valkerij. Het trainen van valken en jagen met deze vogels gaf het dorp bekendheid tot over de landsgrenzen.
Tot en met de eerste helft van de negentiende eeuw bestond de bevolking van Valkenswaard voornamelijk uit boeren die op de onvruchtbare zandgronden een arm bestaan leidden. Toch kende Valkenswaard in die periode ook welvaart, zij het voor een beperkte groep. De valkenvangst legde de Valkenswaardse valkeniers bepaald geen windeieren. Halverwege de negentiende eeuw kwam in Valkenswaard de sigarenindustrie op en tot de Tweede Wereldoorlog was deze industrie de belangrijkste werkgever. Namen als Hofnar en Willem II klinken ons nu nog bekend in de oren. Na de oorlog werd - net als in de rest van Nederland - de wederopbouw energiek aangepakt. Nieuwe industrieën vestigden zich in Valkenswaard; de afhankelijkheid van de sigarenindustrie nam af en Valkenswaard groeide steeds meer uit tot een regionaal voorzieningscentrum.
De man aan de wieg van negentiende-eeuws Valkenswaard
De kerk staat vandaag de dag niet meer op het kerkhof. In 1860 werd de kerk gesloopt omdat aan de Markt, het huidige centrum van Valkenswaard een nieuwe Rooms-katholieke kerk werd gebouwd. De begraafplaats bleef gewoon in gebruik en zou aan het eind van de negentiende - en in de twintigste eeuw nog verder uitgebreid worden. Het oudste nog aanwezige grafmonument op deze begraafplaats is niet van een lokale ingezetene, maar van een Engelsman. Het gaat om het graf van Richard Hamond, die voor Valkenswaard veel betekent heeft. Hamond stond feitelijk aan de wieg van de grote welvaart die Valkenswaard in de tweede helft van de negentiende eeuw doormaakte. Hij werd in 1773 geboren als zoon van Antonie Hamond en Amalia Polly Richard. Hamond behoorde daarmee tot een vermogende familie die zich tot de Engelse landadel mocht rekenen. Het landgoed Westacre High House te Swaffham in het Graafschap Norfolk was de machtsbasis van de Hamonds. Kort na de geboorte van Richard stierf zijn moeder, waarop zijn vader hertrouwde. Hoe zijn jeugd verliep is niet bekend, wel dat hij al vroeg aan valkerij deed waardoor hij ook verschillende Valkenswaardse valkeniers leerde kennen. Het is waarschijnlijk daaraan te danken dat hij na een ruzie met zijn vader in 1820 naar Valkenswaard kwam. Boze tongen beweerden overigens nog in 1926 dat hij gevlucht zou zijn omwille van een gepleegde moord! Hamond trok in bij de valkenier Hendrik Daems, die een woonhuis had op de Markt. Nadat het huis gekocht werd door de koopman Jan van Best, een kleinzoon van Hendrik Daems, bleef Hamond daar wonen.
Hamond legt de basis
Op 10 oktober 1845 overleed Hamond op 73-jarige leeftijd in Valkenswaard. Kennelijk had hij geen binding meer met Engeland want een groot deel van zijn vermogen liet hij na aan de familie Van Best. De familie ging daardoor tot de zeer vermogenden van het dorp behoren. Met het bedrag van 24.000 gulden starten de drie zonen van Jan van Best in 1864 de verwerking van tabak tot snuif en sigaren in hun fabriek. Daarna volgden in rap tempo nog veel meer fabrieken. Op het hoogtepunt telde Valkenswaard zo'n zestig sigarenfabrieken, waaronder zich vele kleine, maar ook enkele grote ondernemingen bevonden. Tot aan de jaren zestig van de 20ste eeuw floreerde de sigarenindustrie. Daarna trad, mede als gevolg van de antirook- campagnes, het verval in. In feite symboliseert Richard Hamond de overgang van de valkerij naar de voor Valkenswaard eveneens zo karakteristieke sigarenindustrie.
Grafzerk voor Richard Hamond (foto René ten Dam)Dat het graf van Hamond nog steeds aanwezig is op de begraafplaats is te danken aan een grondtransactie. In 1900 verzocht de Nederlands Hervormde gemeente de burgerlijke gemeente om een deel van de algemene begraafplaats te mogen kopen. Dat verzoek werd ingewilligd vanwege het feit dat de Rooms katholieke parochie niet lang daarvoor een nieuwe begraafplaats had ingericht waardoor de ruimtebehoefte op de algemene begraafplaats drastisch was verminderd. De Raad besloot dan ook het noord-westelijk deel van de begraafplaats te verkopen aan de Nederlands Hervormde gemeente. De koopsom voor het 3 aren en 94 centiaren metende stuk grond bedroeg 100 gulden. Bij de verkoop werd evenwel een clausule opgenomen die ervoor zorgde dat het graf van Hamond bleef bestaan. De clausule luidt: "Het daarop voorkomende grafmonument van Richard Hamond mag niet geschonden worden terwijl vrije toegang verleend moet worden om hetzelve te onderhouden."
Het grafmonument van Hamond
Het graf van Hamond wordt gedekt door een forse hardstenen zerk met daarop een familiewapen. Op de hoeken van de zerk is een smeedijzeren hek geplaatst dat met zijn forse punten er enigszins dreigend uitziet. De tekst op de zerk luidt als volgt:
SACRED TO THE MEMORY
OF
RICHARD HAMOND ESQre
SON OF ANTHONY HAMOND ESQre
OF WESTACRE HIGH HOUSE IN THE
COUNTRY OF NORFOLK IN ENGLAND
AND AMALIA HIS FIRST WIFE
HE DEPARTED THIS LIFE ON THE 10th DAY OF
OCTOBER 1845
IN THE 73rd YEAR OF HIS AGE
AFTER A RESIDENCE OF 25 YEARS IN THIS
VILLAGE
THIS TABLET IS PLACED HERE
IN SISTERLY AFFECTION, BY
SARA HAMOND, HIS ONLY REMAINING
SISTER
AND NEAREST SURVIVING RELATIVE
Met dank aan W.L.P. Coolen
Literatuur
- Het oude kerkhof van Valkenswaard, ing. W.L.P. Coolen, 1996
Internet
- VVV Valkenswaard (geraadpleegd 2003)
