Joure - Jannes van Wijk

* Zwolle 10 november 1789 – † Joure 17 juli 1872

Op nagenoeg alle begraafplaatsen, waar dan ook, vindt je de eenvoudige grafmonumenten van gewone mensen met bijzondere verhalen. Het gaat meestal om onopvallende grafmonumenten waardoor de verhalen ook verborgen blijven. Dan zijn er ook grafmonumenten met teksten, symbolen of tekens die wel vragen opwerpen. Zoals op Westermeer, de gemeentelijke begraafplaats van Joure, waar een eenvoudige zerk ligt met daarop drie medailles afgebeeld.

De drie medailles die Jannes van Wijk bij leven ontving voor zijn bijdragen aan de strijd in de Franse tijd.{seog:disable}Oorlog is de eerste gedachte, maar welke? Het jaartal van overlijden op de steen duidt 1872 aan, een tijd waarin Nederland alleen in de Oost talloze oorlogen uitvocht. Het gaat echter om iemand die geboren werd in 1789 en dat geeft een ruimer perspectief. Het gaat hier om medailles die betrekking hebben op de Napoleontische tijd. Jannes van Wijk blijkt een soldaat geweest te zijn in het leger van Napoleon en heeft als zodanig strijd  geleverd in talloze landen en was betrokken bij verschillende veldslagen.

Wie was Jannes van Wijk?

Jannes werd geboren op 2 november 1789 in Zwolle, zo blijkt uit het doopregister van de hervormde kerk aldaar. Zijn ouders, soldaat Gerrit van Wijk (1763-1828) en Gesina Leenders (1764-1820), waren ten tijde van de geboorte niet getrouwd, maar Jannes werd bij hun huwelijk in 1793 alsnog erkend als hun zoon. Twee jaar later, in 1795, werd in Nederland met hulp van de Fransen de Bataafse Republiek uitgeroepen. Vader Gerrit bleef waarschijnlijk in het leger, maar nam het met zijn werk en zijn relatie niet zo nauw. In 1799 deserteerde vader Gerrit uit het leger, toen de Engelsen op de Nederlandse kust waren geland. In 1803 trouwde hij in Harlingen met een andere vrouw, zonder scheiding van de moeder van Jannes. Ondertussen trad Jannes in 1805 in dienst van het leger van de Republiek, 15 jaar oud. Toen in 1806 het koninkrijk Holland werd uitgeroepen maakte Jannes deel uit van het 1^e Regiment Infanterie van Linie.

Militaire loopbaan

Over de eerste jaren van Jannes in het leger is niet veel bekend. In 1808 kwam hij met de speciaal daartoe geformeerde Hollandse Brigade, onder leiding van majoor-generaal Chassé, in Spanje terecht. Daarvoor had men de hele weg vanaf Bergen op Zoom naar Bilbao te voet afgelegd, ten koste van honderden soldaten die de tocht niet overleefden. In Spanje kwam de Hollandse Brigade de kersverse koning Jozef Bonaparte te hulp, die Spanje onder controle wilde krijgen. In oktober 1808 liet de Hollandse Brigade zich niet onbetuigd in de slag bij Pancorbo wat leidde tot een Franse overwinning. Daarna nam Jannes in 1809 nog eens deel aan verschillende gevechten in Spanje. In december 1809 escorteerde de Brigade Spaanse gevangenen van Madrid naar Bayonne in Frankrijk.

Nadat Holland in juli 1810 door het Franse Keizerrijk was geannexeerd, werd de Hollandse Brigade opgeheven. Jannes werd automatisch keizerlijk soldaat in het leger van Napoleon. Zijn eenheid werd omgedoopt tot het 123^e Regiment Infanterie van Linie. Ondertussen verbleef Jannes het grootste deel van de tijd in Spanje met steeds minder landgenoten om zich. Tijdens de gevechten liep Jannes enkele schotwonden aan het hoofd op, maar hij genas. In 1812 werd Jannes bevorderd tot korporaal.Tenue van een Nederlandse infanteriesoldaat in 1814 (afbeelding: New York Public Library).

Op 19 maart 1814, Nederland was inmiddels niet meer bezet door de Fransen, deserteerde Jannes uit het Franse leger en voegde hij zich bij het derde bataljon van de Hollandse Nationale Militie, later de Landmilitie. Dat deed hij overigens als vrijwillig vervanger van ene Merkus de Leeuw uit Steenwijk. In 1814 werd Jannes bevorderd tot sergeant. Rond die tijd verbleef Jannes in Bergen op Zoom waar in februari 1815 zijn eerste zoon werd geboren. De moeder was Gertie Christoffels Ramkema (1791-1825), geboren in Leeuwarden. Het kind stierf echter al een maand later.

In juni 1815 vocht Jannes bij Waterloo, maar nu tegen Napoleon. Met een geallieerde troepenmacht werd Napoleon nu definitief verslagen en Jannes overleefde alle gevechten. In augustus 1815 ontving hij het Ridderkruis 4^e klasse in de Militaire Willemsorde (MWO). Die orde was speciaal daartoe in het leven geroepen door de kersverse koning Willem I. Na twaalf jaar leger kreeg Jannes in juli 1817 zijn eervolle ontslag uit het leger en kon hij eindelijk met Geertsje trouwen. Hij had al twee jaar met haar samengeleefd. Samen vertrok het stel naar Leeuwarden.

Terugkeer naar het burgerleven

In 1817 werd Jannes ontslagen uit dienst en keerde hij terug naar het burgerleven. In juli 1817 trouwde hij in Leeuwarden met Geertsje. In Leeuwarden vond Jannes werk als tabakskerver. In 1822 vestigde Jannes zich in Joure alwaar hij weer werk vond als tabakskerver bij Douwe Egberts. Het echtpaar kreeg drie kinderen, maar in het voorjaar van 1825 overleed Geertsje. Jannes kreeg al snel hulp van een dochter van de overburen. Tussen de twee klikte het verder ook en eind 1825 trouwde hij met Janke Tjittes Smit (1800-1878). Pas rond deze tijd ontdekte Jannes dat zijn vader nog leefde. Die gaf zelfs toestemming voor zijn tweede huwelijk. Zijn moeder Gesina was ondertussen in 1820 overleden, levend in armoede. Jannes en Janke kregen tussen 1826 en 1836 in ieder geval zes kinderen, waarvan de oudste, Gerrit (1826-1906), in 1868 naar Grand Rapids, Michigan in de Verenigde Staten emigreerde. Gerrit was kopersmid, maar slaagde er niet in een goed bestaan op te bouwen in Friesland of Groningen.

Dankzij de bemiddeling van de burgemeester van Joure kreeg Jannes een aanstelling als politieman in het dorp. Hij werd daarmee een gezien persoon in Joure. Na zijn pensionering bleef Jannes actief.

Overige medailles

In 1857 kreeg Jannes een tweede medaille, namelijk de Sint-Helenamedaille. Deze medaille was bij decreet van Napoleon III ingesteld voor alle nog levende veteranen die tijdens de Franse revolutionaire en napoleontische oorlogen tussen 1792 en 1815 in Franse dienst hadden gevochten. Hoeveel Nederlandse veteranen zo’n medaille kregen is niet bekend omdat alle gegevens daaromtrent in 1870 bij een brand verloren zijn gegaan. Het was in Nederland niet gebruikelijk de medaille te dragen, in tegenstelling tot in België waar koning Leopold I toestemming gaf om de medaille te aanvaarden en te dragen. Enkele jaren later, in 1865, kreeg Jannes een derde medaille. Dit keer het Zilveren Herdenkingskruis 1813-1815. Dit kruis werd toegekend aan hen die hadden gevochten voor de onafhankelijkheid van Nederland. De medaille werd 50 jaar na de slag bij Waterloo toegekend.Voor- en achterzijde van de door Frankrijk toegekende Sint Helena Medaille (Wikimedia).

De grafzerk

Over de begrafenis van Jannes is niets bekend maar de grafsteen van hem en zijn vrouw is nog steeds op de begraafplaats van Joure te vinden. Op de hardstenen zerk op het graf van Jannes en zijn vrouw Janke (gelegen op het oude gedeelte 2-F-77 en 78), staan bovenaan de drie medailles afgebeeld. Links de eerste medaille die hij kreeg, namelijk de MWO. Centraal en wat hoger dan de andere het zilveren herdenkingskruis en geheel rechts de Sint-Helenamedaille. In de hoeken is een symbolische zon te zien, wellicht verwijzend naar de tochten van Jannes, maar meer algemeen het symbool voor de herrijzenis van Christus, zoals de zon altijd weer opkomt en het duister verdrijft. Onder de medailles luidt de tekst:

Rustplaats / van / Jannes van Wijk / In leven ridder van de / Militaire Willemsorde / geb. te Zwolle / den 2 nov. 1789 / overl. te Joure / den 27 julij 1872 / en van zijne echtgenoote / Janke T. Smid / geb. te Joure / den 23 febr. 1800 / overl. aldaar / den 12 aug. 1878.

Onderaan staat dan nog de tekst dat deze graven niet geopend mogen worden. Een tekst die in de negentiende eeuw vaker werd gebruikt op grafmonumenten die voor onbepaalde tijd waren uitgegeven.Grafzerk van Jannes en zijn vrouw, graf OUD 2 F 77 en 78.

Niet vergeten

In 1913, toen het 100-jarige bestaan van het Koninkrijk werd gevierd, werd op het gemeentehuis een portret van Jannes ter bezichtiging opgehangen. In de Jouster Courant werd een artikeltje aan Jannes gewijd waarin zijn vele veldslagen werden opgesomd. Om welk portret het ging en waar het nadien gebleven is, is niet bekend.

In 1996 verscheen over het levensverhaal van Jannes een boek onder de titel In earsten dragonder.

Een nazaat in Amerika, Wesley Johnston, heeft over zijn voorvader veel onderzoek gedaan en dit online gepubliceerd. Hierdoor is goed te volgen wat Jannes van Wijk allemaal gedaan heeft en waarom de medailles op de zerk zijn afgebeeld.

Internet:

• American Descendants of Jannes van Wijk (geraadpleeg op 18 december 2021)
• Jannes van Wijk (geraadpleeg op 18 december 2021)
• Informatie over het boek In earsten dragonder (geraadpleeg op 18 december 2021)