In het licht heuvelachtige Gaasterlân waant men zich even niet in Fryslân. Het terrein golft hier en het wegverkeer is er belangrijker dan het vervoer over water. Van oudsher liggen hier kleine dorpen en gehuchten met een zeer oude oorsprong. Een van die plaatsjes is Mirns. Het ligt nabij de kust van het huidige IJsselmeer en heeft een historisch kerkhof, maar geen kern of duidelijke dorpsstructuur.
Het uitzicht vanaf het kerkhof van Mirns is ongeëvenaard in Nederland.Over het hoe en waarom Mirns nooit uitgroeide tot volwaardig dorp is het gissen, maar het kerkhof is er nog en kent een bizarre geschiedenis. Mirns is gelegen op ruim vier meter boven NAP waardoor het gebied rond Mirns geen last had van overstromingen. Wel was men grotendeels afhankelijk van zoetwaterputten langs de toenmalige Zuiderzee. Mirns werd al in de twaalfde eeuw genoemd. Het had een eenvoudige kerk, maar die werd in het midden van de achttiende eeuw afgebroken. In 1723 werd de kerk getekend door een onbekende auteur. Toen was er feitelijk alleen nog een schip met koor, want de toren was er toen al niet meer. In de plaats daarvan was een klokkenstoel gebouwd.
Overzicht over het kerkhof in 2019.
Het ten noorden van Mirns gelegen dorp Bakhuizen is iets jonger en ontstaan op het grondgebied van Mirns. Bakhuizen maakte in de negentiende eeuw een groei door en trok veel katholieken uit de omgeving aan. Dit verklaart wellicht waarom Mirns nooit uitgegroeid is tot volwaardig dorp en nu gezien wordt als een buurt van Bakhuizen. In 1930 werd een beschrijving gemaakt van het kerkhof in de Leeuwarder Courant in het kader van een serie artikelen “Tusschen Flie en Lauwers”. De klokkenstoel werd genoemd, evenals een rode zandstenen sarcofaagdeksel afkomstig uit de kerk die hier eertijds stond. De graftekens werden beschreven als “staande grafpaaltjes, met naar het oosten gerichte, eenvoudige opschriften, zonder spreuk of vers; enkele dekken klaarblijkelijk de laatste rustplaats van katholieke afgestorvenen”. Overigens zal na 1900 het aantal begrafenissen van katholieke aard zijn teruggelopen, omdat toen in Bakhuizen een katholieke begraafplaats werd aangelegd.
De kerk met daarvoor de klokkenstoel, getekend in 1723.
Dramatische gebeurtenis in 1943
De inrichting van het kerkhof zoals we die vandaag de dag aantreffen kwam tot stand na de Tweede Wereldoorlog. Veel grafmonumenten zijn niet ouder dan ± 1945-1950, ook al geven ze een oudere datum aan. Dat komt doordat op 22 december 1943 een Amerikaanse bommenwerper neerstortte op het kerkhof. De crash was het gevolg van Flak-beschietingen die het vliegtuig hadden beschadigd tijdens een bombardement op het Duitse Osnabrück. Op halve kracht was het vliegtuig een gemakkelijke prooi voor Duitse jagers die de bommenwerper boven Fryslân doorzeefden. In een poging het vliegtuig aan de grond te zetten, raakte het de bomen bij het kerkhof, de klokkenstoel en de tientallen grafmonumenten. De explosie die volgde, richtte een enorme ravage aan.
Foto van kort na de crash. Op de foto zijn vernielde grafmonumenten zichtbaar en op een van de grafmonumenten is een brokstuk geplaatst (Stichting Missing Airmen Memorial Foundation).
Bij de crash kwamen de zes bemanningsleden die nog in het vliegtuig zaten om het leven. Van de vier bemanningsleden die eerder met hun parachute uit het vliegtuig waren gesprongen hebben drie het overleefd. Een van hen landde in het koude water en werd de volgende dag dood aan de kust gevonden. Twee anderen werden krijgsgevangen gemaakt en de vierde man wist onder te duiken en werd in 1945 bevrijd door de oprukkende geallieerden. De lichamen van de omgekomen vliegeniers werden op 24 december begraven op het kerkhof van Bakhuizen. Vandaar zijn de stoffelijke resten na de oorlog herbegraven op de Amerikaanse begraafplaats in Margraten.
De klokkenstoel was geheel versplinterd en veel grafmonumenten (waaronder de sarcofaagdeksel) lagen in brokken. Na de oorlog is een aantal grafmonumenten hersteld en eind 1953 stond er ook weer een klokkenstoel op het kerkhof. Die was gemaakt door de dorpstimmerman, naar een ontwerp van gemeentewerken. De oorspronkelijke klok zelf was in de oorlog in beslag genomen door de Duitse bezetter en er kwam na de oorlog een nieuwe klok. De kosten voor de klokkenstoel en de klok werden gedragen door activiteiten van de vereniging Riis Foarüt met aanvullende middelen van de toenmalige gemeente. Deze informatie is ook opgenomen op een kleine plaquette op de klokkenstoel.
De vernieuwde klokkenstoel in 1962 (foto Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed).
Op de klok zijn de volgende teksten opgenomen
A: VIEL DE OUDE KLOK TEN BUIT / AAN S VYANDS WREDE PLAGEN / MYN STEM MET NIEUW GELUID / WIL SLECHTS VAN VREDE WAGEN
B: MURNS
C: IK MOANJE HAR DYT LIBJE / TO STJERREN GOED EN ROM, IK MOANJE HAR DYT STJERRE, / TO LIBJEN FROED EN FROM (in vertaling: Ik spoor de levenden aan / om goed en vrij te sterven / ik spoor de stervenden aan / om braaf en vroom te leven.
D: A°D 1953
Het huidige kerkhof
Hoewel er in eerste instantie weinig veranderd lijkt op de begraafplaats van Mirns, is dat niet het geval. Zeker wanneer we wat beter kijken naar de karakteristiek van de plek. De vorm van het kerkhof lijkt sterk op dat van veel andere Friese kerkhoven die hun kerk verloren en geeft de indruk dat het sinds de middeleeuwen niet veranderd is. Toch blijkt het kerkhof in de loop van de negentiende eeuw vergroot met een strook grond aan de oostzijde, waar eind negentiende ook het lijkenhuisje werd gebouwd. Visueel gezien behoort nu ook het grasveld bij de kruising bij de begraafplaats, maar door de lage haag vormt het nog wel een apart gedeelte. Daar staat nu een informatiebord over wat hier in 1943 gebeurde en een monument in de vorm van een zwerfkei. De begraafplaats zelf is omgeven door een lage haag met daarvoor een modern hekwerk. Het oude hek, dat waarschijnlijk dateerde van na de crash, is in 2010 verdwenen.
Het oude toegangshek in 2009, nadien vervangen door een modern hek.
Toen zijn ook aan de noord- en westzijde nieuwe bomen geplant. Aan de grafmonumenten lijkt weinig veranderd, maar ook daar is constant vernieuwing zichtbaar. Het zuidelijke deel van de begraafplaats bevat veel jonge en moderne grafmonumenten, terwijl het noordelijk deel nog een aantal oudere grafmonumenten bevat. Hiertussen enkele eenvoudige grafpalen die een rij graven markeert van een familie. Aan enkele kruisen op de stenen is nog terug te zien dat hier ook katholieken werden begraven. Er is daarnaast een grafmonument met een graftrommel. Op het zuidelijke gedeelte van de begraafplaats staan de meeste moderne grafmonumenten. Daartussen ook een aantal met zeer expressieve vormen, zoals het grafmonument voor Jan Kok dat eenvoudigweg bestaat uit twee stukken hout die samen een kruis vormen. Aan de staander is een schaalmodel van een botter gehangen.
Een verwijzing naar de ouderdom van het kerkhof wordt gevormd door het zogenaamde ommepad. Dit pad werd vroeger gebruikt om met de kist enkele malen rond het kerkhof te lopen, onder het gelui van de klok. Dit gebruik was om de duivel op een dwaalspoor te brengen zodat hij de jonggestorven ziel niet zou kunnen vinden. Het lawaai van de klok moest de oriëntatie van de duivel verstoren. Helaas is het pad nu meer en meer begroeid met gras waardoor dit onderdeel minder goed herkenbaar is geworden. Het reeds genoemde lijkenhuisje betreft een smal bakstenen huisje met een enkele rechtgesloten deur, blinde gevels en een zadeldak. Het enige decoratieve element is een uitgewerkte makelaar op de punt van het dak.
Een van de grafpalen op de begraafplaats. Deze is voor vier graven.
De begraafplaats oogt authentiek als het gaat om de bolling van het grafveld met op het hoogste punt de klokkenstoel, die in het beeld een constante factor vormt. De klokkenstoel kent een schilddak en is in de jaren zestig aangewezen als rijksmonument. In 2002 werd de luidconstructie aangepast, waardoor de klank werd verbeterd. De klokkenstoel heeft tegenwoordig niet alleen de functie van wat voorheen de kerktoren was, maar is tegelijk een gedenkteken voor de hier omgekomen vliegers in 1943.
Praktische informatie:
Gemeentelijke begraafplaats Mirns
Murnserdyk 24, Mirns
Openingstijden: kerkhof is altijd te bezichtigen, evenals het uitzicht.
Literatuur:
- Bok, Leon en Bartho Hendriks, De Friese Meren, Terebinthreeks, Rotterdam 2007
- Gemeentebeschrijving Gaasterlân-Sleat, Monumenten Inventarisatie Project, Provincie Friesland – Regio Zuidwest Friesland
- Aa, A.J. van der; Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, eerste deel A., Gorinchem 1839
- Waringa, N.J.; Tussen Flie en Lauwers. Deel LXXIII. Mirns, II (Slot), in: Leeuwarder Courant, 23 januari 1930.
Internet:
- The story of “Tail End Charlie” (geraadpleegd maart 2024)
- Kerk van Mirns (geraadpleegd maart 2024)
- Luchtoorlog Friesland 1940-1945 (zoeken op Mirns, geraadpleegd maart 2024)
- Over de klokkenstoel van Mirns (geraadpleegd maart 2024).
