De heer Rhoen schreef al een aardige geschiedenis van de Oude Algemene Begraafplaats te Zeist, maar hij eindigt zijn verhaal als de begraafplaats gesloten wordt verklaard. Natuurlijk is het verhaal van de begraafplaats hiermee niet klaar! Want gesloten betekent voor een begraafplaats eigenlijk alleen gesloten voor het begraven van lijken. Aan de sluiting ging overigens meer vooraf dan alleen de feitelijke bekendmaking. Al in 1955 werd aangedrongen op sluiting van de begraafplaats omdat deze inmiddels in de bebouwde kom was komen te liggen.
De hoofdas van de begraafplaats is met de wijkende bomen een bijzonder onderdeel van de begraafplaats.In de gemeenteraad kwam in 1958 daarbij ook nog eens het argument van de hoge onderhoudskosten naar voren. Dat de begraafplaats gesloten zou gaan worden stond overigens al vast na de maatregel van 26 november 1917 waarbij werd besloten geen nieuwe graven meer uit te geven op de Oude Algemene Begraafplaats. Men kon immers vanaf 1917 terecht op de Nieuwe begraafplaats aan de Woudenbergseweg. Van 1955 tot 1964 vonden op de oude begraafplaats gemiddeld per jaar nog 3 à 4 bijzettingen plaats in eigen graven. De laatste begraving had plaats op 26 april 1965, te weten die van het stoffelijk overschot van Hermina van Loghem, geboren 12 maart 1877! Na de sluiting werden de stoffelijke overschotten uit graven van de families Van Reenen, Van de Poll, Rappalié, Zuurbier en Van der Mersch overgebracht naar de nieuwe begraafplaats.
Na 1965 konden nabestaanden en andere geïnteresseerden de begraafplaats nog wel bezoeken, maar de gemeente deed steeds minder aan de begraafplaats. De administratie werd niet meer bijgehouden en wat er nog restte werd overgebracht naar het gemeente-archief. Wijzigingen in grafrechten konden niet meer worden doorgegeven.
In 1983 werd in "Seijst, Bulletin ter bevordering van de kennis van de geschiedenis van Zeist" een stuk geschreven over deze bijzonder fraaie begraafplaats. Dat deze dorpsbegraafplaats bijzonder te noemen is komt onder andere door de aanleg en de aanwezigheid van zeer fraaie grafmonumenten. De verschillen tussen het eerst aangelegde, formele, deel en het later door Copijn toegevoegde deel laten een goede ontwikkeling zien in het denken over begraven in de negentiende-eeuw. De vele, vaak nog gave, negentiende-eeuwse grafmonumenten vervolmaken het beeld. In 1983 had de Van de Poll-Stichting ook bij de gemeente Zeist verzocht om plaatsing van de begraafplaats op de gemeentelijke monumentenlijst. De gemeente Zeist onderkende dat de begraafplaats de moeite waard was en wees de begraafplaats op 7 december 1987 aan als gemeentelijk monument. De bescherming van gemeentewege strekte zich uit tot de begraafplaats als geheel, aanleg, grafmonumenten en poortgebouw. Op de aanwijzing volgde helaas geen beleid voor het behoud van de begraafplaats. Onderhoud werd minimaal verricht en steeds meer grafmonumenten vervielen. Zinken kappen die ooit de fraaie marmeren monumenten hadden afgedekt verwerden tot stukken rondslingerend plaat en boden geen bescherming meer voor het fraaie beeldhouwwerk. Het groen werd niet meer echt bijgehouden. Maar nog steeds kon de begraafplaats bogen op een speciale charme en wie in de jaren negentig de begraafplaats bezocht kon getuige zijn van een fraaie, afgeschermde begraafplaats vol groen en fraaie monumenten.
Het poortgebouw in 2005 vlak voordat het gerestaureerd werdIn de jaren negentig trok de slechte staat van onderhoud de aandacht van de Rotary Club Zeist. Deze club ging allerlei initiatieven ontwikkelen om de gemeente te prikkelen iets met de begraafplaats te doen. Zo werd in november 1998 een plan gepresenteerd, genaamd "Het tot levende monument maken en laten behouden" van de begraafplaats.
Dankzij het Monumenten Selectie Project (MSP) volgde in 1999 de aanwijzing van de Oude Algemene Begraafplaats tot rijksmonument. Op 19 april van dat jaar werden 6 onderdelen van de begraafplaats bijgeschreven in het register van beschermde monumenten. De bescherming van rijkswege heeft betrekking op de parkaanleg, deels landschappelijk naar ontwerp van Henri Copijn (1890), het neoclassicistisch poortgebouw met ijzeren hekwerk, het grafmonument van Jhr. Pieter Feyo Onno Sickinghe, het grafmonument van Jhr. Ernest Willem Nicolaas de Pesters, het familiegraf van Albert Voombergh en het grafmonument van de familie Pijper. Dit betekent dat niet alle grafmonumenten van rijkswege beschermd zijn. Juist op dat punt werd in december 2000 op initiatief van de gemeente Zeist, de Rotary Club Zeist, De Van de Poll-stichting, Stichting ‘t Gilde en de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg (nu Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) een project opgestart om te komen tot een plan voor instandhouding en ontwikkeling van de Oude Algemene Begraafplaats. Dit plan werd eind november gepresenteerd aan B&W van de gemeente Zeist. Daarmee zag het er naar uit dat er een goede basis en visie lag waarmee de begraafplaats voor de toekomst behouden zou kunnen blijven.
Het keldercomplex op de begraafplaats, omgeven door fraaie bomen
In 2002 werd de Stichting Oude Algemene Begraafplaats Zeist ‘de Kleine en de Groote’ opgericht. Het bestuur van de stichting bestaat uit vertegenwoordigers van de gemeente Zeist (eigenaar van de begraafplaats), het Zeister Historisch Genootschap, de Rotary Club Zeist en Stichting ’t Gilde Zeist. Een belangrijke stap, na jarenlange voorbereiding, was de restauratie van het poortgebouw. Het gebouw was er door de jaren niet beter op geworden en nu werd de restauratie ook aangegrepen om een onvangstruimte te maken in de voormalgie doodgraverswoning terwijl het baarhuis tot een expositieruimte werd omgebouwd. in september 2006 vond de heropening plaats. In 2010 werden ook een groot aantal grafmonumenten hersteld en dankzij de inzet van de stichting en de gemeente wordt nu ook het groen op regelmatige basis onderhouden. Een van de recente activiteiten is een onderzoek naar het bijzondere keldercomplex op de begraafplaats. Zo'n 60 bakstenen keldergraven liggen hier in 4 rijen en vormen daarmee een van de grotere complexen van keldergraven in Nederland. Onderzoek door Bureau Funeralia uit IJsselstein moet leiden tot een restauratie van dit complex.
Met dank aan de gemeente Zeist, de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Stichting ‘t Gilde, de Van de Poll stichting en de Rotary Club Zeist.
Literatuur
- Concept-plan voor instandhouding en ontwikkeling van de Oude Algemene Begraafplaats Zeist.
Internet
- Stichting Oude Algemene Begraafplaats Zeist (geraadpleegd 20 februari 2022)
