De Utrechtse Heuvelrug is al eeuwenlang een aantrekkelijke vestigingsplaats voor aanzienlijke families. Hier werden dan ook veel buitenplaatsen aangelegd. Bij Driebergen-Rijsenburg zijn er een aantal te vinden, waaronder Broekbergen. Bij deze kleine buitenplaats werd veel later onder geheel andere omstandigheden een begraafplaats aangelegd. De geschiedenis van deze begraafplaats is derhalve geen gewoon verhaal.
Overzicht van de kleine begraafplaats op Broekbergen.
Het huis
Het huis Broekbergen werd in 1755 gebouwd door Samuel en Adriaan Balthasar van der Muelen. Deze twee broers waren niet getrouwd en hadden nog een broer die op het nabijgelegen Dennenburg woonde: Joseph Ellas van der Muelen van Dennenburg. Het huis Broekbergen bleef in het bezit van de Van der Muelens tot 1875. In dat jaar werd het huis via een openbare veiling gekocht door zusters Benedictinessen van het Heilige Sacrament. Deze zusters waren uit Duitsland afkomstig waar ze weg moesten vanwege de nieuwe politiek van de Rijkskanselier Von Biscmarck.
Beeld van de H. Jozef met lijkenhuisje (foto dhr. Den Boon).
Het landhuis werd beetje bij beetje verbouwd tot het omvangrijk kloostercomplex Arca Pacis (Ark van Vrede). In 1883 werd een kapel met toren gebouwd bij het klooster. Het ontwerp was van de bekende architect A. Tepe. Het complex werd in 1896 geheel ommuurd want op contact met de buitenwereld waren de zusters niet zo gesteld. In 1903 werd ook een kleine begraafplaats aangelegd in de tuin van het klooster. Daarbij werd ook een lijkenhuisje gebouwd. Op de met een taxushaag omzoomde plek werden in de loop van de tijd enkele tientallen zusters Benedictinessen begraven.
In 1910 kreeg het hoofdgebouw na een aanzienlijke verbouwing zijn huidige aanzien. Ondertussen bleef het parkbos rondom redelijk in stand.
Klooster Arca pacis begin jaren '40 van de twintigste eeuw (collectie René ten Dam).
Als gevolg van het Tweede Vaticaanse Concilie werd in 1963 het klooster meer opengesteld voor de buitenwereld. De kerkdiensten in het klooster waren vanaf toen ook door buitenstaanders te bezoeken. Met het oog op het toenemend aantal kerkbezoekers werd in 1965 de oude kapel vervangen door een nieuw gebouw. Van de oude kapel bleef alleen het torentje staan. Rond die tijd kwam ook een groot deel van de nieuwbouw onder plat dak tot stand.
In 1997 verlieten de Benedictinessen het klooster omdat er te weinig zusters waren om het klooster in stand te houden. De vergrijzing had toegeslagen. Het gebouw kreeg een nieuwe bestemming. Zo werd hier het herstellingsoord Daidalos gevestigd. Na de overname werd de afspraak gemaakt dat de graven van de zusters nog tot 2003 konden blijven liggen.
Begraafplaats voor ruiming in 2003 (foto Arjan de Klerk).
In 1999 werden enkele onderdelen van het klooster op de lijst van beschermde rijksmonumenten geplaatst. Het hoofdgebouw, de ommuring en de toren van de oude kapel werden expliciet beschermd.
Sluiting of nieuw begin?
De kleine begraafplaats werd begin 2003 geruimd waarbij alle stoffelijke overschotten van de zusters werden opgegraven. Op 3 april 2003 werden 71 stoffelijke overschotten van de begraafplaats overgebracht naar de rooms-katholieke begraafplaats Drieklinken in Driebergen. Daar werd aan de achterzijde een verzamelgraf gemaakt waarop een eenvoudig zwart granieten grafmonument werd geplaatst. De tekst op het grafmonument verwijst naar de oude rustplaats van de zusters. Het onderhoud van dit graf is voor tientallen jaren verzekerd via de stichting Beheer Begraafplaatsen voor Religieuze Instituten (SBBRI). Deze stichting inspecteert het monument jaarlijks en rapporteert aan de congregatie over de staat ervan.
Grafmonument voor de zusters op RK begraafplaats Drieklinken.
Ondertussen bleef de kloosterbegraafplaats als zodanig liggen. Een lijkenhuisje, een beeld van de heilige Jozef en een omhaagde plek met centraal een natuurstenen kruis. Toen in 2008 het gehele terrein verkocht werd aan een particulier leek het tij te keren. De familie Den Boon had plannen om de buitenplaats te restaureren met oog voor de geschiedenis. De kapel uit de jaren zestig bleef daarbij behouden, maar veel van de jongere aanbouw is verdwenen. Om het geheel te financieren is in een deel van de nieuwbouw huisvesting voor derden mogelijk gemaakt. De oude begraafplaats wil de familie in zijn context bewaren. Maar daarmee is geen einde gekomen aan het begraven op Broekbergen. De familie heeft juist plannen om op een eiland in de tuin een nieuwe begraafplaats aan te leggen. Dit keer een familiebegraafplaats, bereikbaar via een brug. Op die manier blijft er na meer dan een eeuw toch een begraafplaats op Broekbergen.
De begraafplaats is niet toegankelijk voor publiek.
Met dank aan dhr. Den Boon
Literatuur
- Gaasbeek, Fred en Saskia van Ginkel-Meester, Driebergen-Rijsenburg - geschiedenis en architectuur, Monumenten-inventarisatie provincie Utrecht (Zeist 1996) 154-156.
- Omschrijving rijksmonument 509761, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Internet
- Broekbergen op Kastelen in Utrecht (Geraadpleegd 23 april 2022)
- Masterplan voor Broekbergen, via Planviewer (Geraadpleegd 23 april 2022)
- Buitenplaats Broekbergen (Geraadpleegd 23 april 2022)
