Heemstede - Jeanne van Lennep: levensecht op de gemeentelijke begraafplaats van Heemstede

21 april 2021

Het is misschien wel het mooiste beeldhouwwerk op de gemeentelijke begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede. Wat is het verhaal achter het bijna levensechte beeld van jonkvrouw Jeanne van Lennep?

Bovenzijde van het beeld van Jeanne van Lennep.Een jonge vrouw, levensgroot in marmer, met kleding en kapsel kenmerkend voor de ‘roaring twenties’, de jaren twintig van de twintigste eeuw. Een kortgeknipt kapsel, parelketting en een vrij kort jurkje. Ze zit op een bankje, begroeid met klimop, symbool voor onsterfelijkheid en van trouwe verbondenheid en vriendschap tot in de dood. Het is het monument van jonkvrouw Jeanne Caroline van Lennep (1898-1928), die net een week dertig jaar oud was toen ze omkwam bij een auto-ongeluk.Maurice Guiraud-Rivière: grafsculptuur Jeanne van Lennep, Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede [G-002E].

Geboren in Heemstede

Jeanne Caroline van Lennep werd in 1898 geboren op de buitenplaats Knapenburg, gelegen aan de Straatweg (Herenweg) 111 in Heemstede. Haar vader was jonkheer Maurits van Lennep (1867-1945). Hij behoorde tot de tak van de familie Van Lennep die woonde op Meer en Berg aan de Glipperweg en die haar naam later wijzigde in Deutz van Lennep.

Maurits werkte vanaf 1896 korte tijd bij de firma Schmidz & Co., agenten van Franse wijn, maar was meer een ‘gentleman of leisure’ die leefde van zijn fortuin. In 1895 trouwde hij met jonkvrouw Cornelia (Corry) van Haeften (1874-1953). Het echtpaar kreeg vier kinderen. De drie oudste, onder wie de enige dochter Jeanne, werden geboren in Heemstede, de jongste zoon in Hilversum, waar het gezin in 1909 naar toe was verhuisd. Vanaf 1912 woonde de familie in Den Haag, aan de chique Benoordenhoutscheweg tegenover het Haagsche Bos. Het huwelijk tussen Maurits en Cornelia eindigde in december 1916 met een echtscheiding. De reden ervan weten we niet, wel dat er volgens de familieoverlevering sprake zou zijn geweest van ‘psychische problemen’. Het initiatief tot de scheiding ging uit van Cornelia, die naar Parijs verhuisde met haar jongste zoon.Jeanne van Lennep, ca. 1906.

Dertien maanden later hertrouwde Maurits, 51 jaar, op het raadhuis van Heemstede met de 24-jarige Nora Griffin. Nora was in 1911 uit Ierland overgekomen en gouvernante geweest van de kinderen van Maurits en Cornelia. Ze was vijf jaar ouder dan Jeanne van Lennep. Het nieuwe echtpaar ging eerst wonen in Bergen (NH), kreeg in 1923 in Merano (Italië) een dochter Margaret en woonde daarna in Menton aan de Côte d’Azur. Maurits overleed in 1945 in het Franse Saint Cyr-sur-Mer, ook aan de Middellandse Zeekust. Nora keerde daarna terug naar Heemstede, waar ze tot haar overlijden in 1988 woonde, eerst aan de Spaarnzichtlaan 15 en later in de Heemhaven.Maurits van Lennep (1867-1945) in 1930.

Getrouwd

Vanaf 1912 woonde Jeanne van Lennep in Den Haag en in de winter van 1917, ze was toen 19 jaar, debuteerde ze ‘in de Haagsche monde’. Waren de ouders gaan wonen in Den Haag om hun dochter in contact te brengen met interessante huwelijkskandidaten? Dat lukte. Jeanne leerde Adalberto Guerra Duval (1872-1947) kennen. Hij kwam uit Brazilië en zou een lange diplomatieke carrière doorlopen, die hem in verschillende Zuid-Amerikaanse en Europese hoofdsteden bracht. Na Rome, Buenos Aires, Asuncion (Paraguay) en Londen was zijn standplaats van 1916 tot 1920 Den Haag. Als ambassadeur en gevolmachtigd minister van Brazilië, een belangrijke handelspartner van Nederland, maakte Adalberto deel uit van de fine fleur van het diplomatencorps in Nederland.Léon Houbaer, portret van Jeanne van Lennep, 1915. Het portret werd in 1917 afgedrukt in het societytijdschrift De Kroniek, met als onderschrift ‘Freule Jeanne Caroline van Lennep Dochter van Jonkheer Maurits van Lennep en Jonkvrouwe C.J. van Haeften, débuteerde dezen winter in de Haagsche monde.’

Op 15 december 1919 trouwden Jeanne en Adalberto in Brussel; hij 47 jaar oud, zij 21. Kort daarna werd Adalberto overgeplaatst naar Berlijn, waar hij de eerste diplomaat van Brazilië was nadat in de Eerste Wereldoorlog de relaties met Duitsland waren verbroken. Zijn jonge bruid ging mee. Het huwelijk tussen Adalberto en Jeanne bleef voor zover we weten kinderloos. In 1923 en 1925 figureerde Jeanne nog als bekend societypersoon in het tijdschrift De Kroniek.Huwelijksfoto van Jeanne van Lennep en Adalberto Guerra Duval, genomen voor de oude ingang van het Algemeen Rijksarchief, Museumstraat 1, Brussel, 15 december 1919.

In de winter van ’27-’28 organiseerde Adalberto in de kolossale ambassade in zijn standplaats Berlijn een congres over de Braziliaanse koffiecultuur en nog geen twee maanden later een groot banket voor alle Zuid-Amerikaanse ambassadeurs, hoge functionarissen van het ministerie van Buitenlandse Zaken van Duitsland en het Duitse bedrijfsleven. Het was ‘een feest, gevolgd door een zeer briljante receptie’. Begin maart was hij aanwezig bij een concert van een jonge Braziliaanse pianiste, Dolores Cecilia de Vasconcellos. Of Jeanne bij al deze gelegenheden óók aanwezig was, weten we niet. Het is goed mogelijk dat ze de wintermaanden samen met haar moeder in Cannes doorbracht, want ze reisde op 1 april van Cannes naar Parijs, waar ze bij haar moeder inwoonde op de Rue Vernet.

Een auto-ongeluk bij het Meer van Laffrey

Het was begin april 1928 voorpaginanieuws in de Franse dagbladen. Een auto-ongeluk op de Route Napoléon waarbij een jonge vrouw, echtgenote van een minister, op een gruwelijke manier omkwam. Ze lag in een scheiding met haar man. Wat was haar relatie met de andere passagier, een Bulgaarse industrieel, die slechts licht gewond raakte?Jeanne van Lennep, portretfoto gemaakt in Parijs, ca. 1925.

Jeanne Guerra Duval-Van Lennep reisde op zondag 1 april 1928 van Cannes naar Parijs. Ze had niet de trein genomen, maar een taxi, die bestuurd werd door Paul Viveret, taxichauffeur uit de Franse hoofdstad. In de taxi reed een andere passagier mee, monsieur Batzouroff – zijn voornaam wordt nergens genoemd, maar was waarschijnlijk Dragoi (1879-1945). Bij het Meer van Laffrey, ten zuiden van Grenoble, raakte de taxi in een slip op de besneeuwde weg en botste tegen een elektriciteitsmast van gewapend beton. De chauffeur was ongedeerd en Batzouroff licht gewond, maar Jeanne was op slag dood doordat haar keel en halsslagader doorgesneden werden door versplinterd glas.

De chauffeur bleef achter bij Jeanne en de taxi, Batzouroff ging op zoek naar hulp. Hij liep tien kilometer naar het hospitaal van Vizille, werd daar verzorgd en keerde toen terug naar de plaats des onheils. Ondertussen was daar hulp gekomen die weinig anders konden doen dan Jeanne over te brengen naar de vlakbij gelegen kapel van Saint-Théoffrey, waar vastgesteld werd dat ze dood was. De Franse gendarmerie onderzocht ter plekke het ongeval en verhoorde de chauffeur en Batzouroff. De laatste verklaarde dat hij industrieel was, 49 jaar oud, geboren in Bulgarije, woonachtig te Parijs en dat hij niets wist over de aangelegenheden van zijn reisgenote of wat haar exacte identiteit was. Hij wilde met een taxi terug naar Parijs rijden en zij ook. Onderweg had ze hem verteld dat ze bezig was te scheiden van haar echtgenoot.

De politie vroeg Batzouroff om de tas van zijn medepassagiere te openen. Deze bevatte verschillende papieren en documenten op de naam van baronne Van Lennep, echtgenote van monsieur Guerra Duval, gevolmachtigd minister van Brazilië in Berlijn.

Sensatie

In alle Franse dagbladen werd gemeld dat Jeanne bezig was met een scheiding. Hierna bleef Adalberto Guerra Duval volledig buiten beeld. Dat was ook het geval met Batzouroff, over wie nog in enkele kranten was gesuggereerd dat hij een relatie zou hebben met Jeanne. Maar zijn verklaring dat hij met de taxi naar Parijs wilde reizen en Jeanne dat toevallig ook wilde en daarom meereisde, was blijkbaar voldoende. Direct na het ongeluk reisde Jeannes moeder wél naar de plaats van het ongeluk, maar Adalberto niet. En later namen Batzouroff en Jeannes moeder samen de trein terug naar Parijs. Wat ze daar besproken hebben weten we niet.

Adalberto vervolgde na het overlijden van Jeanne zijn diplomatieke carrière. In 1933 werd hij overgeplaatst naar Lissabon en in 1935 naar Rome, wat zijn laatste standplaats was tot zijn pensioen in 1938. Daarna woonde hij tot zijn overlijden in 1947 in Petropolis in Brazilië. In zijn land is hij nog bekend als dichter: in zijn vrije tijd schreef Adalberto vrije verzen, die in diverse tijdschriften werden gepubliceerd.

Een rechtszaak

Cornelia van Haeften, de moeder van Jeanne, klaagde de chauffeur van de taxi Paul Viveret aan wegens ‘homicide par imprudence’, moord door roekeloosheid. De zaak diende in november 1928 voor de rechtbank. Advocaat Gervais eiste 300.000 francs schadevergoeding (ongeveer 132.000 euro nu), die ten gunste zouden komen aan werken van liefdadigheid die door Jeanne werden ondersteund. Welke dat waren, werd niet vermeld. Uiteindelijk kreeg de chauffeur een boete van 200 franc en werd er een schadevergoeding uitgekeerd van 10.000 franc (nu 4.400 euro).

Een graf op de Herfstlaan

Jeanne van Lennep werd begraven op de algemene (nu gemeentelijke) begraafplaats aan de Herfstlaan, in de uitbreiding die kort daarvoor in 1926 was aangelegd, vrijwel recht achter de nieuwe ingangspartij. We weten niet wie het dubbele graf heeft aangekocht, waarschijnlijk waren het de ouders. Op één dag, 20 juni 1928, werden daar drie van de vier kinderen uit hun huwelijk bijgezet. Oudste zoon Dirk Jacob was elf dagen oud geworden. Jongste zoon Rudolf Warner was als zesjarige na de scheiding met zijn moeder meegegaan naar Parijs en daar, bijna negen jaar oud, in 1919 overleden. En nu dan was hun enige dochter Jeanne omgekomen bij een auto-ongeluk. Jeanne was in Heemstede geboren en werd hier begraven.

Cornelia van Haeften overleed in 1953 op 78-jarige leeftijd in Parijs en werd in het graf bij haar drie kinderen bijgezet. In 1988 volgde Nora Griffin, gouvernante van de kinderen en nadien de tweede echtgenote van Maurits. Hun dochter Margaret werd rechthebbende van het graf en later haar zoon en kleinkinderen.

Een levensecht beeld

Het graf kreeg in 1988 de status van provinciaal monument en is in 2014 gemeentelijk monument geworden. Dat komt door het levensechte beeld van Jeanne van Lennep aan de rand van het graf. Op het bankje waarop ze zit staat links ‘En souvenir de Jeanne van Lennep’ (haar meisjesnaam, niet de naam van haar echtgenoot) en rechts de naam van de maker: ‘M. Guiraud-Riviere’. Wie was deze beeldhouwer?

Maurice Guiraud-Rivière (1881-1947) was een art deco-kunstenaar. Deze stijlbeweging was populair van 1920 tot 1939 in zowel architectuur, grafische, industriële en interieurontwerpen als in beeldende kunst en kledingmode. De art deco-stijl werd wereldwijd toegepast. In Nederland is de art deco geïntegreerd in de Amsterdamse School.

Guiraud-Rivière studeerde aan de École des Beaux Arts in Parijs en had in 1920-1930 diverse tentoonstellingen in de Salon de Paris. Voor Edmond Etling, de kunsthandelaar in Parijs die een belangrijke rol had in de ontwikkeling van art deco in Frankrijk, maakte hij diverse kleine beelden van vrouwen, sporters, vliegtuigen en auto’s, onderwerpen die typerend zijn voor de periode van de art deco met zijn passie voor snelheid en dynamiek. De beeldjes werden uitgevoerd in brons, vaak in combinatie met ivoor. Het waren geen unica, aangezien er een hele serie gemaakt werd. Guiraud-Rivière maakte ook mascottes voor op de radiatoren van de snelle, dure sportwagens van de ‘upper ten’ in de ‘roaring twenties’, schilderijen en affiches, een aantal borstbeelden en in 1918 een grafmonument. Maar levensgrote beeldhouwwerken van zijn hand zijn niet bekend. Het beeld dat hij in 1928 van Jeanne van Lennep maakte, is enkel al door het formaat uitzonderlijk binnen het oeuvre van deze kunstenaar, die later in de vergetelheid raakte.Guiraud-Rivière maakte in 1927 de hoofdprijs, de Coupe de France. Hij staat tweede van links op de foto. Rechts van hem met petten heren van de YMCF met voor hen het beeldhouwwerk. Uiterst links en rechts de coureurs Etchégoin en Raget. Snelheid, sensatie en de Parijse elite sloten naadloos aan bij het imago van de beeldhouwer Guiraud-Rivière.

Het lijkt aannemelijk dat de opdracht voor het maken van Jeannes beeld kwam van de ouders: beiden woonachtig in Frankrijk, beiden deel uitmakend van de jet set. Ze lieten een beeld maken door een populaire society-artiest, bekend om zijn werk dat steeds te maken had met snelheid en vitaliteit. Guiraud-Rivière was overigens in 1912 bijna zelf omgekomen bij een auto-ongeluk. Hij kreeg tussen Rambouillet en Versailles een lekke band, botste met grote snelheid tegen een boom en lag geruime tijd in coma. Hij overleefde het, Jeanne van Lennep niet.Voorbeeld van het werk van Maurice Guiraud-Rivière:, ‘La Comète’, 1925, verzilverd brons. Een naakte vrouw gemodelleerd als een komeet, haar lange haar achter zich als ze vliegt door de wolken.

Al zijn vaardigheid als beeldhouwer legde Guiraud-Rivière in een levensechte uitbeelding van de jonge aantrekkelijke vrouw die Jeanne van Lennep was, tot ze omkwam bij het auto-ongeluk in 1928. Zo had ze eruitgezien, zo zou ze moeten blijven herinnerd, zo zit ze nu aan de rand van haar graf op de gemeentelijke begraafplaats in Heemstede.

Jeanne Caroline van Lennep: op geen enkele foto in het uitgebreide familiearchief lacht ze. Veel van wat ze heeft meegemaakt kunnen we reconstrueren, maar er blijven nog zoveel vragen over. Wat zou ik haar graag eens spreken.

Bronnen

Lennep, Henrick S. van, Genealogie van de Familie van Lennep, z. pl. 2007.

Internet

Krantenviewer Noord-Hollands Archief, diverse artikelen (geraadpleegd 18-04-2021)
Delpher (gedigitaliseerde teksten uit Nederlandse kranten), diverse artikelen (geraadpleegd 18-04-2021)
Informatie over Maurice Guiraud-Rivière bij het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (geraadpleegd 18-04-2021)
Blog over de Haagse society (geraadpleegd 20-04-2021)
Over de dichter Guerra-Duval (geraadpleegd 20-04-2021)
Site over de motorjachtclub van Frankrijk (geraadpleegd 20-04-2021)