Eind zestiende eeuw trokken Sefardische Joden vanuit Portugal naar de Noordelijke Nederlanden, op de vlucht voor geloofsvervolging door de katholieke kerk. In Portugal werden de Joden gedwongen zich tot het katholicisme te bekeren, terwijl er in de Noordelijke Nederlanden persoonlijke godsdienstvrijheid was. Het was andersgelovigen echter niet toegestaan om hun geloof in het openbaar te belijden of een begraafplaats aan te leggen.
Bij het voormalige perceel van de Joodse begraafplaats van Groet loopt nu een fietspad.
Toen in 1604 een aantal Joodse families toestemming kregen om zich in Alkmaar te vestigen, werd ze ook toegestaan om hun geloof in het openbaar te belijden. Daarmee was Alkmaar de eerste stad in de Noordelijke Nederlanden waar dit werd toegestaan. Terwijl het door de stad Amsterdam de Joden niet werd toegestaan een begraafplaats in te richten, lukte dat bij Alkmaar wel. Al in 1602 was daarvoor een stuk grond (een “huijsgen met omtrent 2/3 paerten van een morgen gheestland”) op de grens van Schoorl en Groet aangekocht, maar de Amsterdamse Sefardische gemeente Beth-Jahacob verkreeg het uiteindelijk pas in 1607 op naam. Pas in 1611 werden de bezwaren tegen het begraven opgeheven. De eerste die hier werd begraven was Garcia Pimentel.[1]
Ondanks dat de afstand tot Amsterdam 40 kilometer was, lieten de Amsterdamse Joden zich hier begraven.
Detail kadastrale kaart gemeente Schoorl 1821
Die afstand was vanuit Amsterdam een bezwaar en ook ontbrak het aan toezicht op de begraafplaats, met grafschennis tot gevolg. Zelfs hele zerken verdwenen. In 1614 konden de Amsterdamse Joden een begraafplaats stichten bij Ouderkerk aan de Amstel, nadat ze voor 2700 gulden een hofstede met een stenen huis, genaamd het Huys van Amstel, konden kopen van de Amsterdamse schepen Jacob Backer.
Vanaf 1616 lieten verschillende Amsterdamse families stoffelijke resten overbrengen vanuit Schoorl naar Ouderkerk aan de Amstel. Tot 1626 zijn er tenminste 52 stoffelijke resten overgebracht. Soms incluisief de zerk, waarvan er enkele nog steeds op de begraafplaats te vinden zijn.
Het perceel bij Schoorl werd in 1636 door de Portugees-Israëlitische Gemeente verkocht aan een particulier en kwam in gebruik als bosperceel. Het wisselde daarna nog enkele malen van eigenaar. In 1930 werd het aangeboden aan wethouder Schermer van de gemeente Schoorl. Hij deed het perceel zonder winst van de hand aan de gemeente onder de bepaling dat er nooit gebouwd mocht worden. Na enige discussie in de gemeenteraad werd later wel toegestaan dat er een fietspad mocht worden aangelegd langs de westelijke rand van het perceel. Het perceel bleef in de volksmond al die jaren ‘jodenkerkhof’ heten, zowel in de volksmond als in officiële stukken. [2]
"Houtbosch het Jodenkerkhof" (Alkmaarsche Courant 18 januari 1891)
In de jaren vijftig van de vorige eeuw werden fragmenten van Joodse zerken aangetroffen bij de Hervormde kerk van Schoorl. De restanten zijn overgebracht naar Museum Amstelland, gelegen tegenover de ingang van de Portugees-Israëlitische begraafplaats in Ouderkerk aan de Amstel.
In het boek Keur van grafstenen op de Portugees-Israëlitische begraafplaats te Ouderkerk aan de Amstel met beschrijving en biografisch aantekeningen heeft D. Henriques de Castro Mz. een overzicht geplaatst van de uit Groet naar Ouderkerk overgebrachte stoffelijke resten.
Noten
- [1] Keur van grafstenen
- [2] In het Koninklijk besluit van 18 augustus 1939, nr. 41, wordt gesproken over onteigening van een aantal percelen ten behoeve van de aanleg van een fietspad ‘van den Boschmansweg tot het Jodenkerkhof’.
Literatuur
- D. Henriques de Castro Mz., Keur van grafstenen op de Portugees-Israëlitische begraafplaats te Ouderkerk aan de Amstel met beschrijving en biografisch aantekeningen; 1883. Pag. 2
- Begraafplaats Groet 1607 (1602) – 1614 (1634) op: Joods Amsterdam (geraadpleegd 7 juli 2022)
- Paul Post, Zerken onder het zand? Het ‘Jodenkerkhof’ te Schoorl op: Regionaal Archief Alkmaar (geraadpleegd 7 juli 2022)
Bron
- Kadastrale kaart (minuutplan) gemeente Schoorl, sectie C.
