Horst - Oud Kerkhof

08 november 2009

In de laatste decennia van de voorbije eeuw is er op lokaal en nationaal niveau een herbezinning over de betekenis en de waarde van oude begraafplaatsen op gang gekomen. Als gevolg van deze ontwikkeling kon een aantal tot ruiming gedoemde begraafplaatsen op het nippertje worden gered. De oude begraafplaats in de nabijheid van de Sint-Lambertuskerk van Horst is daarvan een mooi voorbeeld. Overigens wordt de begraafplaats in de volksmond steevast kerkhof genoemd.

Horst Detail van een van de grafmonumenten met een Christuskop.In 1986 kondigde de gemeente het voornemen tot ruiming van de gesloten begraafplaats in het centrum van Horst aan. Een aantal nabestaanden ging tegen de plannen van de gemeente Horst in beroep. De Raad van State heeft de nabestaanden uiteindelijk in hoger beroep in 1992 op hoofdpunten in het gelijk gesteld. In de uitspraak van de Raad van State stond het cultuurhistorische belang van het kerkhof centraal. De veranderingen van het overheidsbeleid in de afgelopen decennia lopen parallel met de veranderde maatschappelijke inzichten ten aanzien van oude begraafplaatsen. In diezelfde jaren was intussen een landelijke vereniging tot herstel van zorg rond dood en rustplaats opgericht, De Terebinth, waarvan ook de gemeente Horst lid werd. Het gemeentebestuur heeft deze vereniging zelfs om advies gevraagd. Gelukkig waren er tijdig gelden gereserveerd voor het geval het kerkhof zou moeten worden opgeknapt. Het gemeentebestuur kon vervolgens met een goed gevulde beurs een aantal geïnteresseerde gemeentenaren bereid vinden om - geheel belangeloos - zitting te nemen in een op te richten beheersstichting voor de begraafplaats. De oude benaming van de huidige Kloosterstraat, waaraan het kerkhof ligt, is 'het Kerkhofpaadje'. Oudere Horstenaren noemen deze begraafplaats nog altijd het oud kerkhof. Als naam voor de stichting is daarom bewust gekozen voor Stichting Oud Kerkhof Horst. Het kerkhof bleef eigendom van de gemeente. Het doel van de stichting is het beheer en het onderhoud van de begraafplaats.De entree van de begraafplaats.

Op de 5 oktober 1971 gesloten verklaarde begraafplaats bevinden zich zerken en graftekens van een groot aantal Horster families uit de negentiende en twintigste eeuw. Het gedeelte dat was ingericht als algemene begraafplaats, kreeg in de jaren tachtig van de vorige eeuw een andere bestemming. Het kerkhof ligt op een rechthoekig terrein dat omzoomd is door muren en hagen. Deze voormalige algemene en R.K. begraafplaats werd op 1 januari 1847 in gebruik genomen 'wegens het gebrek aan genoegzaam geschikte plaatsen op het kerkhof bij de kerk gelegen'. In het atrium van de Sint-Lambertuskerk bevinden zich nog een aantal bijzondere grafzerken en monumenten afkomstig van dit in 1846 gesloten eeuwenoude kerkhof.

Na de Tweede Wereldoorlog werd op het kerkhof aan het eind van het hoofdpad een herdenkingsmonument geplaatst voor alle inwoners van de gemeente die als gevolg van oorlogshandelingen zijn overleden. Daarnaast zijn er een twintigtal graven van slachtoffers die op 12 oktober 1944 bij het bombardement op het centrum van Horst zijn omgekomen.De gedachteniskapel voor de slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog.

In december 1995 heeft het gemeentebestuur van Horst het oude kerkhof aan de Kloosterstraat op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst. De ligging van deze begraafplaats in de nabijheid van de Sint-Lambertuskerk is van historische betekenis. Voor Horst en de regio is de oude begraafplaats aan de Kloosterstraat van grote cultuurhistorische waarde.

De stichting is gestart met een inventarisatie van de graven. Daartoe moest ook een beroep worden gedaan op nabestaanden. De bestaande lijst met namen van op dit kerkhof begraven overledenen was namelijk niet volledig. De stichting heeft enkele malen via de regionale pers nabestaanden van overledenen die op het oude kerkhof zijn begraven, gevraagd zich schriftelijk bekend te maken bij het secretariaat van de stichting met het verzoek op te geven: naam van de overledene en diens geboorte- en overlijdensdatum (zo mogelijk met fotokopie van het gedachtenisprentje) en verder naam en adres van de betreffende nabestaande. De respons was redelijk. Alle nu bekende namen van overledenen worden met het grafnummer straks opgenomen in de plattegrond die in de overdekte schuilruimte wordt opgehangen.

Het kerkhof lag er tot 1995 verwaarloosd bij. Het aanzicht van de anderhalve eeuw oude begraafplaats heeft intussen een grondige opknapbeurt ondergaan. Wie nu de Kloosterstraat te Horst in wandelt, komt bij een nieuwe kerkhofmuur voorzien van een modern hekwerk. De entree wordt gevormd door een ingangspoort met smeedwerk dat afkomstig is van het oude ziekenhuis aan de Gasthuisstraat (nu: Cultureel Centrum 't Gasthoes). Op de beide hoeken aan de straatzijde zijn kleine gebouwtjes verrezen, het ene als gesloten berging en het andere als open schuil- en informatieruimte. Het hoofdpad is voorzien van een bestrating met bakstenen, links en rechts zijn looppaden aangelegd en banken geplaatst. De beplanting met onder andere leilinden is grotendeels nieuw. Voor restauratie en onderhoud kan de beheersstichting een beroep doen op enthousiaste vrijwilligers. Vooral de ijzeren en houten kruisen waren in slechte staat van onderhoud. Een aantal werd vervangen. Van sommige ornamenten konden replica's worden gemaakt. Gelukkig verkeerden de meeste stenen monumenten in redelijke tot goede staat van onderhoud. Dikwijls kon worden volstaan met het opnieuw leggen van bandjes, het opbrengen van nieuwe steentjes en het zichtbaar maken van verweerde belettering. Het herstel van vernielde of ernstig beschadigde monumenten is in overleg met nabestaanden gebeurd.Priestergraf voor pastoor Graus, gestorven in 1856.

Na de restauratie werd de vraag naar al of niet heropenen van de begraafplaats actueel. Er is namelijk plaats voor nieuwe graven. Het heropenen is afhankelijk van een opheffing van het collegebesluit tot sluiting van de begraafplaats uit 1971. De stichting en het gemeentebestuur zijn vóór heropening, zij het onder voorwaarden. Met nieuwe begravingen voorkom je dat een (voormalige gesloten) begraafplaats een openluchtmuseum wordt.