De wegen in het landschap lijken wel te meanderen als het Reitdiep, dat oorspronkelijk de benedenloop was van de Hunze en de Drentsche Aa. Ten noorden van dit Reitdiep, tussen Schouwerzijl en Mensingeweer, ligt het wierdedorp Groot Maarslag en wie de weg vervolgt vanaf dit dorp richting Mensingeweer zal al spoedig een bord tegenkomen, dat verwijst naar wat overbleef van Klein Maarslag: het kerkhof.
Bij de ingang van het kerkhof lezen we op een bij het hek geplaatst bord:
Klein Maarslag lag op een strategisch punt bij de noordelijke uitmonding van de Hunze, welke waterweg tot 1361 de stad Groningen met de zee verbond. De voormalige kerk op de wierde, waarvan de plattegrond is aangegeven dateert vermoedelijk uit de 12e eeuw en bevatte veel tufsteen. De kerk was iets groter dan die van Mensingeweer, waarmee het kerspel sinds 1682 verenigd was. In 1755 was het kerspel Maarslag nog groter dan het kerspel Mensingeweer. De kerk is in 1811 afgebroken. Er werd toen een galg of klokkestoel geplaatst. Deze was in 1843 nog aanwezig. Op de bewoner van het huisje bij de begraafplaats heeft lang de plicht gerust stalling te bieden aan het paard van de predikant en voor de predikant zelf een plaats te reserveren bij de haard.
De rust en stilte, die we nu aantreffen, doet niet vermoeden dat tijdens de tachtigjarige oorlog Maarslag toneel is geweest van hevige strijd. Hier namen op 26 maart 1584 de Friezen wraak op een gehouden Spaanse strooptocht. Er werd veel verwoest en ook de kerk ging in vlammen op. Heel goed zichtbaar is, dat het kerkhof op een wierde ligt. De weg ernaar toe leidt duidelijk omhoog. Een eenvoudig hekwerk geeft toegang tot de door bomen en hagen omheinde ruimte.
Duidelijk zichtbaar is aangegeven door keien en grint de plattegrond van de kerk, die tussen 1807 en 1811 werd afgebroken. De klokkenstoel is sinds lang verdwenen. Het zal aan onderhoud toe geweest zijn en gevoel voor een stuk funerair erfgoed was meestal niet aanwezig. In het oog springen vooral een aantal door hekwerk omgeven graven. De zerken binnen het hekwerk zijn niet altijd meer goed leesbaar. Weer en wind hebben hun werk gedaan. Bovendien zijn mossen in ruime mate aanwezig. Hoe klein het kerkhof ook is, het telt veel fraaie oude zerken. Enkele daarvan zijn voorzien van grafpoëzie, zoals die op het graf van landbouwer Reinder Tunnis van der Maar:
Ach dierbre broeder ik moest uw
Bijstand, hulp en troost ontberen
Geloof en troost hoe 't hart ook bloedt
misschien zal mij de toekomst leren
Dat wat mij hier schijnt ongeval
behoort tot heil van 't gans heelal.
Paarden sieren soms de zerken. Ze zijn misschien nog van het oude Groninger ras; in elk geval een duidelijke verwijzing naar het beroep van de overledene.
Opvallend vaak treffen we op dit kerkhof de pelikaan met jongen aan. Om dit symbool te begrijpen, zouden we eigenlijk een deel van een altaarstuk van de schilder Hiëronymus Bosch (ca. 1450-1516) moeten zien.
Centraal staat daarop, in de uitbeelding van het lijden van Christus, de pelikaan, die zijn jongen voedt uit een bloedende borst. Heeft een pelikaan tijdens haar broedtijd een rauwe rode plek op haar borst, een zogeheten broedplek? Of berusten de afbeeldingen op optische vergissing? De pelikaan immers drukt haar bek-zak tegen de borst en zo komt de vis te voorschijn die voor de jongen gevangen zijn. De witte veren van de pelikaan zullen daardoor rood worden gekleurd. Een legende vertelt, dat een pelikaan met de snavel haar eigen borst kapot prikte en met haar bloed haar jongen voedde, waarmee ze haar kroost tot leven wekte. In de Middeleeuwen werd de beeltenis van de pelikaan gezien als symbool voor Jezus. De opoffering van Jezus, waarbij hij zijn bloed gaf, wordt hier door de pelikaan uitgedrukt. De zorg voor de kwetsbare jongen in het nest verwijst naar christelijke liefde en mededogen voor de zwakkeren in de maatschappij. Een aantal gemeenten in Nederland hebben deze pelikaan in hun wapen, zoals Appingedam, waar overigens in de fraaie Nicolaïkerk de preekstoel rust op de pelikaan met haar jongen. Ook op gevelstenen zien we de pelikaan met jongen afgebeeld, zoals bijvoorbeeld in het Looiershofje in de Nieuwe Looiersstraat in Amsterdam.
Heel fraai is het Lam Gods afgebeeld op een van de zerken, waarop meer symboliek voorkomt.
De zerken van Focktien Eltiens en haar echtgenoot Albert Weersema van Rollingeweer, die vrij snel na elkaar overleden in 1663, hebben een zeer weelderige bewerking ondergaan.
Ze laten een pelikaan met jongen zien, een geharnaste man met zwaard in de hand en als helmteken opnieuw de pelikaan met jongen. Je kunt je niet onttrekken aan de indruk, dat hier zeer zelfbewuste mensen hebben geleefd met een vast geloof in het heilswerk van Christus, gesymboliseerd in de pelikaan met haar jongen. Het familiewapen van de Weersema's (Wiersema's) toont de pelikaan, die met bebloede borst haar jongen voedt.
Literatuur
- Nieuwe Groninger Encyclopedie, Groningen (1999)
- M.D. Teenstra, Stads en Dorpskroniek Groningen Friesland Drente, Leeuwarden (1974)
- Dr. O. Neubecker, Elseviers gids van de heraldiek, Amsterdam (1981)
- Kl. Sierksma, De gemeentewapens van Nederland, Utrecht (1960)
- H. Wartenbergh, Ik zie, ik zie.. De Bijbel langs Amsterdams straten, Amsterdam (z.j.)
- A.Pathuis, Groninger gedenkwaardigheden, Assen/Amsterdam (1977)
Internet
