Scheepsrampen waren in de negentiende eeuw eerder regel dan uitzondering. Meestal ging het om vrachtschepen die met man en muis vergingen. Een enkele keer ging het om een passagiersschip, waarbij niet alleen de bemanning het slachtoffer was maar alle opvarenden. Lang niet alle vergane schepen hebben aan wal sporen nagelaten. Zo wel de ‘Wilhelmsburg’, een Duits zeilschip dat in 1863 bij Terschelling verging bij een zware storm die in de nacht van 3 op 4 december op zijn hevigst was.
Locatie van de ramp
De wateren boven de Waddeneilanden waren altijd al verraderlijk. Talloze schepen vergingen op de zich steeds verplaatsende zandbanken en door de vele stormen. Op 8 december 1863 maakten de eerste kranten melding van de enkele dagen eerder vergane ‘Wilhelmsburg’. Het schip onder bevel van kapitein Kross, was met 300 passagiers op weg van Hamburg naar de baai van Moreton bij Brisbane in Australië. Op 9 december kwamen berichten binnen van ruim 100 aangespoelde lijken, waaronder vrouwen en kinderen. Slechts 17 personen zouden gered zijn. De Wilhelmsburg kreeg niet eens de aandacht die zo’n ramp normaal met zich mee zou brengen, omdat van overal aan de kust berichten kwamen van vergane of gestrande schepen en talloze drenkelingen. Daarnaast waren verschillende plaatsen langs de kust overstroomd en had men de handen vol om have en goed te redden.
De Wilhelmsburg
Het schip, een zogenaamde brik, was op 29 november uit Hamburg vertrokken met aan boord 29 bemanningsleden en 282 passagiers. Het was niet de eerste reis van het schip, want de Wilhelmsburg was ingericht voor zogenaamde landverhuizers. Het schip had eerder al een aantal keren Australië aangedaan en ook Amerika. Ook nu was de Wilhelmsburg op weg naar Australië waar de passagiers dachten een nieuw leven te gaan opbouwen. In de nacht van 3 december liep het schip rond 3 uur ’s nachts aan de grond. Om te voorkomen dat het schip een speelbal van de wind werd, liet kapitein Kross de masten kappen. Dat redde het schip echter niet, want het brak vervolgens in stukken. Pas bij het eerste licht verlieten 27 opvarenden, vooral bemanningsleden, het schip met een sloep. Ze stranden niet ver van het schip op een zandplaat die echter pas veel later droog viel. Ondertussen zagen ook andere passagiers kans de zandplaat te bereiken. De rest wachtte aan boord op redding. Die redding kwam pas de volgende dag op gang toen de eerste inwoners van Terschelling zich op de Boschplaat waagden aan het oosteinde van het eiland.
Impressie van de Wilhelmsburg in de rampnacht (herkomst afbeelding onbekend: via muizenest.nl)
Daar werden de overlevenden aangetroffen tussen het wrakhout en overgebracht naar Hoorn en Oosterend. Tussen de aangespoelde spullen van het schip lagen ook talloze drenkelingen. Deze werden overgebracht naar Hoorn waar ze allen begraven werden in een massagraf aan de noordzijde van de kerk. Alleen kapitein Kross kreeg een individueel graf met daarop een grafsteen.
De kapitein
Kapitein Ernst Christiaan Kross (geboren 1823) komt er in latere verhalen over de ramp minder goed vanaf. De vele doden zouden te wijten zijn geweest aan het feit dat hij de passagiers had laten opsluiten in het ruim om paniek te voorkomen. Kross deed dit omdat op dat moment al enkele opvarenden overboord waren geslagen door de storm. Waarschijnlijk is de kapitein na de stranding zelf ook overboord geslagen. Latere geruchten spraken over een kogelgat in zijn hoofd, maar daar is geen bewijs voor. Waarschijnlijk was het voor Kross zijn tweede reis op de Wilhelmsburg. Voordien voer hij op de Adolph.
Dat Kross een graf kreeg op het kerkhof zal te maken hebben met zijn rang en wellicht dat de maatschappij waarvoor hij voer betaald heeft voor het graf. De steen op het graf is uiterst eenvoudig en valt nauwelijks op, ware het niet dat het langs het pad naar de kerk staat. Op de steen is de tekst in het Nederlands gesteld en onderaan is de naam van zijn vrouw opgenomen.
De stèle voor kapitein Kross aan de zuidzijde van het kerkhof.
De passagiers
Aan de noordzijde van het kerkhof, nabij de toren ligt een stuk afgebroken graniet. Het symboliseert het afgebroken leven dat herdacht wordt op de steen. In een uitgezaagd en gepolijst gedeelte zijn de hier begraven opvarenden van de Wilhelmsburg anoniem gebleven. Het gaat om tientallen van 261 slachtoffers. Op de steen ook nog herinneringen aan enkele met naam bekende drenkelingen van andere scheepsrampen. In sommige teksten is te vinden dat de doden van de Wilhelmsburg begraven werden onder of buiten de paden, maar elders wordt gesproken van een massagraf. Het grafboek van het kerkhof bevat geen enkele aantekening van de tientallen doden.
Het herdenkingsmonument waarop bovenaan de passagiers van de Wilhelmsburg vermeld zijn.
Niet alle slachtoffers werden op Terschelling geborgen. Bekend is dat er op Ameland minstens 15 slachtoffers van de Wilhelmsburg aanspoelden. Waar ze begraven zijn, is niet bekend. Ook elders zullen slachtoffers aangespoeld zijn, mogelijk op de kusten van Groningen en Fryslân.
Het wrak
Nog voor het eind van december werd het wrak van de Wilhelmsburg met inventaris verkocht, wat destijds heel gebruikelijk was. Al eerder waren touwwerk, koper en ijzer van het wrak verwijderd. De strandvonder van Het Bildt riep rechthebbenden van aangespoelde zaken op om zich te melden. Veel was aangespoeld, maar de meeste zaken werden niet opgeëist.
Oproep van de strandvonder van Het bildt in de Leeuwarder Courant van 25 december 1863.
Om herhaling te voorkomen werd in het jaar daarop op de Boschplaat een klein gebouwtje met seinpaal gebouwd zodat schipbreukelingen zich daar konden redden. Daarna haalde de Wilhelmsburg nog een keer het nieuws in 1928. Er was een groot deel van het wrak aangespoeld en het bijbehorende verhaal, hoewel nogal sterk aangedikt, werd weer naar voren gehaald in talloze kranten.
Uiteindelijk bleken 258 passagiers en 3 bemanningsleden om het leven te zijn gekomen. 26 bemanningsleden en 25 passagiers overleefden de ramp. Bij het vergaan van de Wilhelmsburg waren dan wellicht de meeste mensen omgekomen, maar de storm had zeker nog 40 andere schepen getroffen met als gevolg nog eens tientallen doden.
Literatuur
- Schol, Teunis en Eke van Mansvelt; Dodenakkers op Terschelling. Wandelen langs de eilander historie in steen, Terschelling 2007
Internet
- De stormramp van 1863 (Geraadpleegd 18 augustus 2002)
- Nog iets over de Wilhelmsburg en een eerlijke vinder (Geraadpleegd 18 augustus 2002)
- Zware storm van 3 december 1863 (Geraadpleegd 18 augustus 2002)
