Tijdens zijn leven maakt ieder mens vele uitvaarten mee. En hoe ouder hij wordt, hoe meer crematies en begrafenissen hij jaarlijks bijwoont. Andreas Schelfhout, ooit journalist en af en toe auteur, schetst in een korte serie columns onder de titel “Dies irae” (Dag van gramschap, dag van toorn) doden uit zijn verleden.
Sonder-Festvorstellung
Als een kleine prins loop ik met mijn lange, blonde haren in een groenfluwelen pakje met kanten kraagje witte bloemblaadjes strooiend voor een zwarte kar met ratelende wielen uit. Naast mij loopt mijn broer, maar in roodfluweel. Op de bok zit mijn vader. Hij heeft zijn circusuniform aan en een driekanten steek op zijn gepruikte hoofd. Hij knalt met zijn zweep en trekt tegelijk aan de rem. De paarden met zwarte schabrakken mogen niet te snel gaan, het moet waardig blijven. Maar papa wil wel indruk maken. In de gitzwarte, hoogglanzende, met zilverkleurige ornamenten versierde kist, ligt, weet ik, een Franse luchtacrobate.
Duitsland. Breslau. De stad heet nu Wroclaw en ligt in Polen. Circus Strassburger is daar een engagement aangegaan om met twaalf Friese en zes Berberpaarden op te treden in het Busch-circusgebouw en ook mee te werken aan de opnamen van de UFA-nazifilm ‘Zirkus Renz’. Na een eindeloze treinreis door de winter van 1943 woonden we tenslotte in een appartement in de Buschbau (door de meeste artiesten de Rattenbau genoemd) aan de Louisenplatz.
In de kelder van het theater bevond zich aan het einde van een lange rondgang achter een gordijn en een dikke muur van stank de apenkooi. Op een vroege morgen, nog voor de dagelijkse Probe, bleek een aap ontsnapt en boven in de nok van het theater te zitten. Het watervlugge dier liet zich niet vangen. De bibberende aap zat boven en bleef daar.Besloten werd het dier uit de nok te schieten met het kogelgeweer van de tijgerdompteur. Met zo’n rondslingerende aap kwam er van oefenen immers niets terecht, de middagvoorstelling liep zelfs gevaar. Op het moment van schieten kwam de apenmadam de piste in gerend. Ze rukte het wapen uit de handen van de schutter en bedreigde iedereen die ook maar een seconde zou overwegen een van haar dieren iets aan te doen, en zeker niet haar Jolie Coeur. Men droop af. Er zat niets anders op dan te wachten tot het dier vanzelf naar beneden kwam of, liever nog, viel.Gevallen werd er. Maar niet door de aap. Tijdens de avondvoorstelling, een Sonder-Festvorstellung für das Wehrkreiskommando VIII met een zaal vol oorlogsinvaliden en opmerkelijk veel kinderen, kwam bij de eerste zwaai aan de trapeze de elegante Française, Denise Cancel, in haar door honderden pailletjes flonkerende kostuum omlaag gesuisd. Zij viel op de betonnen ingangsvloer, precies tussen twee invalidenwagentjes met oorlogsgewonden. Ze was op slag dood. Nog voor het publiek de doffe plof hoorde, had de spreekstalmeester alle lichten in het circustheater uitgeschakeld. Seconden later zette de muziek opnieuw in en kwamen in de aanfloepende schijnwerpers de clowns de piste in gebuiteld.
Lachen.
Aan niets was te zien dat er een gruwelijk ongeluk gebeurd was. Een groot deel van het publiek had het fatale, plotselinge einde aan het trapezenummer niet eens opgemerkt. Tijdens een vluchtig onderzoek door de politie, het ging maar om een buitenlandse, kwam uit dat enkele vitale vleugelmoeren en veiligheidsbouten van het trapezewerk mogelijk door de aap waren losgepeuterd. De hele stellage had nog maar aan een enkele katrol gehangen.
Direct na de clowns kwamen de Alberti Mädel als vlinders in de manege. Hun eerste liedje was een schlager uit die tijd: Es geht alles vorüber, es geht alles vorbei.
Pas na de voorstelling werd het overlijden van Denise Cancel aan het publiek bekend gemaakt en werd er een collecte gehouden voor bloemen. Er werd ruim duizend mark ingezameld. Haar begrafenis was groots, de nazi’s hadden er een heel spektakel van gemaakt en Denise tot Duitse circusheldin gepromoveerd. Langs de route van de stoet stond het zwart van de mensen die allemaal de Hitlergroet brachten, op de begraafplaats volgde een langdurige, katholieke plechtigheid. Alleen haar man. Die was er niet bij. Die zat als Frans krijgsgevangene nog steeds vast in een of ander rotkamp in Duitsland. Denise Cancel is nu alleen nog te vinden op oude affiches van Circus Busch.
Terug naar het circustheater mochten we van papa meerijden op de lijkwagen. Papa: “Als Denise geweten had wat haar artiestennaam Cancel in het Engels betekent, had ze vast een andere gekozen.” Hij knalde met zijn zweep.
