Geschiedenis van het Fort bij Rijnauwen
Het Fort bij Rijnauwen (Bunnik) is het grootste fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het werd in 1867 ontworpen om een bedreiging van de stad Utrecht met artillerievuur op voldoende afstand te houden. De oudere forten waren intussen bijna door de stad ingehaald, en daarom werden er vier nieuwe forten gebouwd, waaronder Fort bij Rijnauwen. Na het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog in 1870 werd het fort voor het eerst op volle sterkte bezet. Toen al bleek het fort de nodige gebreken te vertonen. Met de komst van de brisantgranaat eind negentiende eeuw werd besloten geen geld meer te steken in de verbetering van de forten in Nederland. De uitwerking van de brisantgranaat was ongeveer zestien keer zo groot als die van de conventionele granaten met een buskruitlading. Geen enkel fort bleek tegen de nieuwe granaat bestand. Feitelijk had het fort meteen na de bouw al zijn functie verloren.
Tijdens de mobilisatie van 1939-1940 waren er door het achterstallig onderhoud van het fort nog steeds geen goede voorzieningen om de dienstplichtige militairen naar behoren te kunnen huisvesten. Het fort diende tijdens de mobilisatie voornamelijk als doorgangskamp. Hoewel de maximale bezettingsgraad 800 man was, vertoefden er regelmatig meer dan 1000 man in het fort.
{seog:disable}De Waalsdorpervlakte bij Den Haag is door de jaarlijks uitgezonden dodenherdenking aldaar, een van de bekendste herdenkingsplaatsen van ons land. De herdenking op 4 mei staat ook wel bekend als de herdenking voor de gewone mensen, daar waar bij de herdenking in Amsterdam bij het Nationaal Monument op de Dam veelal officiële delegaties aanwezig zijn. Op de Waalsdorpervlakte bevond zich in de Tweede Wereldoorlog een fusilladeplaats, gelegen in een duinpan. Door de 'Dienst Identificatie en Berging' werden na de oorlog opgravingen gedaan in en rond de duinpan waar de executies hadden plaatsgevonden.
Oranjehotel
In de oorlog zijn door de nazi's waarschijnlijk meer dan 250 mensen gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte. De meesten van hen verbleven in afwachting van de voltrekking van hun doodsvonnis in een complex cellenbarakken, dat in de bezettingsjaren de bijnaam 'Oranjehotel' kreeg. Het complex huisde voor de oorlog voornamelijk smokkelaars en dienstweigeraars. In november 1940 werden de barakken gevorderd en kreeg het complex de naam 'Deutches Polizeigefängnis'. Het complex viel al snel onder de Sicherheitsdienst. In totaal zijn 650 gevangenen uit het Oranjehotel ter dood veroordeeld. Van hen zijn er 215 op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd.
In mei 1945 werd Anton Mussert, leider van de NSB, gevangen gezet in het 'Oranjehotel'. Een jaar later, op 7 mei 1946, werd Mussert in de vroege ochtend op de Waalsdorpervlakte ter dood gebracht. Dit tot voldoening van veel oud-verzetsstrijders.
De Geuzen
Een van de talloze verzetsstrijders die zijn omgekomen op de Waalsdorpervlakte is Bernardus IJzerdraad. Samen met 14 mede-verzetsstrijders (uit de verzetsgroep De Geuzen) en 3 communistische Februaristakers werd IJzerdraad op 13 maart 1941 gefusilleerd. Het was de eerste massa-executie in Nederland. De dichter Jan Campert schreef Het Lied der Achttien Doden over deze achttien verzetsstrijders die in hun cel op hun executie wachtten.
Een cel is maar twee meter lang
En nauw twee meter breed,
Wel kleiner is het stuk grond
Dat ik nu nog niet weet,
Maar waar ik naamloos rusten zal,
Mijn makkers bovendien,
Wij waren achttien in getal,
Geen zal de avond zien.
Bernard IJzerdraat werd begraven op de Waalsdorpervlakte, later herbegraven in Wassenaar en tenslotte bijgezet op het Nederlands Ereveld Loenen bij Apeldoorn.
Rauter-ramp
Op 8 maart 1945 vonden op de Waalsdorpervlakte 38 executies plaats. Twee dagen eerder raakte 'Höhere SS- und polizeiführer' Rauter door stom toeval betrokken bij een actie van een verzetsgroep op de Veluwe bij de Woeste Hoeve. De bedoeling was een vleestransport voor het Duitse leger te onderscheppen, maar zonder dat de overvallers het door hadden, raakten ze in gevecht met Rauter en zijn mannen.
De 'Rauter-ramp' had represailles in heel het land tot gevolg. Bij de Woeste Hoeve werden dezelfde dag maar liefst 117 mensen geëxecuteerd. Het zou de grootste massa-executie uit de oorlog zijn. Op de plek van de massa-executie op de Waalsdorpervlakte bevindt zich op de duinpan een enkel kruis.
Het monument
Het monument bevindt zich voor een duin. Achter deze duin ligt de plek waar het meerendeel van de verzetsstrijders is gefusilleerd. Het monument bestaat uit een betonnen muurtje met de jaartallen 1940-1945, met links daarvan een eenvoudige gedenksteen met de tekst Hier brachten vele landgenoten het offer van hun leven voor uw vrijheid. Betreed deze plaats met gepaste eerbied. Achter het muurtje vier kruisen. Aanvankelijk waren deze kruisen van hout, maar in 1980 werden de kruisen vervangen door verbronsde replica's. De oorspronkelijke kruisen werden in 1981 overgebracht naar het Fries Verzetsmuseum te Leeuwarden.
De Bourdonklok
Na de bevrijding ontstond het plan om een waardig monument op te richten op de Waalsdorpervlakte. Op 30 april 1959 werd de opgestelde klok met een rede van oud-ministerpresident Gerbrandy plechtig aan het gemeentebestuur overgedragen als een dankoffer van de Haagse burgerij. De klok staat op de duintop achter de kruisen. Tijdens de herdenking op 4 mei wordt de klok geluid. De tekst op de rand van de herdenkingsklok is van prof. mr. R.P. Cleveringa:
IK LUID TOT ROEM EN VOLGING VAN DIE HUN LEVEN GAVEN TOT WERING VAN ONRECHT, TOT WINNING DER VRIJHEID EN TOT WARING EN VERHEFFING VAN AL NEERLANDS GEESTELIJK GOED.
Internet
- Nationale website Oorlogsmonumenten en herdenkingen
- Stichting Oranjehotel
- Vereniging 'Erepeloton Waalsdorp'
- Nationaal Archief Het Oranjehotel